Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлттық құрылтайдың «Әділетті Қазақстан – Адал азамат» атты екінші отырысында сөйлеген сөзі

 

Сөз басында  бірден атап өтейін, меніңше, Ұлттық құрылтай бұл – арқаны кеңге салып отыратын жиын емес. Сән-салтанатпен өткізетін той да емес. Бабаларымыз маңызды шешім қабылдар кезде немесе елге қатер төнген сын сағатта құрылтай шақырған.

Бүгінгі құрылтайдың отырысы еліміздегі қайғылы оқиғадан кейін өтіп жатыр. Абай облысында алапат өрт шығып, азаматтарымыз қаза тапты. Тағы да қайталап айтқым келеді: біз мұндай оқиғадан сабақ алуымыз керек, нақты шешімдер қабылдауымыз қажет. Ел басына түскен қиындықтар, ең алдымен, біздің береке-бірлігімізді сынға салады. Осындай күрделі сәттер, ең бастысы – шынайы жанашырлық және терең жауапкершілік таныту қажет екенін айқын көрсетеді. Мұны өздеріңіз өте жақсы түсініп отырсыздар.

Ұлттық құрылтай – халқымызды  ортақ мақсатқа ұйыстыратын бірегей құрылым. Мен былтыр наурыздағы Жолдауымда осы құрылтайды шақыру туралы бастама көтердім. Бұл қадам қоғамдық диалогты нығайта түсу үшін жасалды. Сондай-ақ мұнда ұлттың болашағына ықпал ететін елдік мәселелер талқыланады.

Біз құрылтайдың алғашқы отырысын осыдан дәл бір жыл бұрын ұлт ұясы – Ұлытауда өткіздік. Көптеген маңызды істер мемлекеттігіміздің негізі қаланған қастерлі өлкеден бастау алды. Осы игі үрдіс биыл да жалғасын табуда.

Бүгінгі басқосу бүкіл түркі халықтары үшін киелі шаһарда өтіп жатыр. Халқымыз әдетте Түркістанды қазақтың рухани астанасы дейді. Дегенмен қаланың мән-маңызы бұдан әлдеқайда жоғары.

Киелі шаһар еліміздің тарихында айрықша рөл атқарған. Көне заманнан бері Ұлы Жібек жолының бойындағы ірі қала болған. Бауырлас халықтардың бәріне ілім-білім таратқан руханият ошағы саналған. Сондай-ақ қазақтың тарихында өшпес із қалдырған көптеген тұлғаларымыз осы жерден мәңгілік мекенін тапқан.

Шежірелі шаһардың қабырғасына қазақтың жылнамасы түгел жазылған деуге болады. Шын мәнінде, киелі Түркістан – ұлы дала өркениетінің мызғымас темірқазығы. Түркістан ғасырлар бойы  қазақ халқының маңызды саяси орталығы болып келді. Қазақ мемлекетінің бас қаласы ретінде тарихқа алтын әріппен жазылды. Көптеген хандарымыз осы жерге ордасын тігіп, ұлан-ғайыр далаға билігін жүргізген. Қара қылды қақ жарған билеріміз түрлі дау-шарға төрелік айтқан. Ел-жұртын береке-бірлікке шақырған. Мұның бәрі еліміздің ерте заманнан бері бір орталықтан басқарылған біртұтас мемлекет болғанын көрсетеді. Сондай-ақ қазақ мемлекеттілігінің тамыры тым тереңде жатқанын білдіреді.

Ұлы Дала төрінде Жошы хан әулеті Кенесары ханға дейін 6 ғасырдан астам уақыт ел басқарды. Тіпті, әлем тарихында мұндай мысалдар көп емес.

Біз қазір  бабаларымыз кеңес құрған әйгілі Күлтөбенің іргесінде отырмыз. Әбіш Кекілбаев «Қазақ рухының қағбасы» деп атаған Ордабасы осы жерге тиіп тұр. Осынау әйгілі төбелерде халқымыздың игі жақсылары сан рет бас қосқан. Ұлт тағдыры сынға түскен сәттерде бәрі ақылдасып, елдің болашағын айқындаған. Қалың жұрт салиқалы сөзге тоқтап, ел бастаған ерлеріне көш тізгінін ұстатқан. Бір ел, бір халық болып, сыртқы қатерге қарсы тұрған. Қазақтың бірлігі мен тұтастығының ордасы болған киелі Түркістан болашақта да осы мәртебелі миссиясын атқара береді. Сондықтан осы аймақты басқарып отырған басшыларға зор жауапкершілік жүктеледі. Қанша дәуір өтсе де, ұрпақтар сабақтастығы үзілмейді.

Биылғы құрылтайдың сипаты – өзгеше, мазмұны да – ауқымды. Кешеден бері бірнеше тақырып бойынша жан-жақты, қызу талқылау болды. Құрылтайға қатысушылар Үкімет мүшелерімен пікір алмасты, ойларын ортаға салды. Тың бастамалар көтерді. Президент Әкімшілігі соның бәрін мұқият зерделейді. Ортақ бір тұжырымды әзірлейді. Салмақты ұсыныстар алдағы жұмыс кезінде міндетті түрде ескеріледі.

Пікірталасқа белсене қатысқан барша азаматтарға ризашылығымды білдіремін. 

 

Бірінші құрылтай жалпыұлттық референдумнан кейін шақырылды. Содан бері, міне, бір жыл өтті. Бұл Әділетті Қазақстанды құру жолында айрықша маңызы бар тарихи кезең болды. Біз Ата заңымызға әділдік рухын сіңіре отырып, конституциялық реформа жасадық. Бұл өзгерістер  мемлекеттігіміздің тұғырын бекіте түсті. Сонымен қатар еліміздің ұзақ мерзімге арналған демократиялық бағдарын айқындап берді.

Биліктің басты институттары қысқа мерзім ішінде мүлде басқаша сипатқа ие болды. Шешім қабылдау үдерісіне азаматтардың қатысу мүмкіндігі едәуір кеңейді. Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау жүйесі нығайды. Осының бәрі еліміздің саяси құрылымын орнықты және тиімді етіп қайта құруға септігін тигізді. Барынша әділ, ашық әрі бәсекеге лайық жүйе қалыптасты.

Кейбір адамдар реформалардың табысты боларына күмәнмен қараған еді. Бірақ біздің бағдарымыз өзгерген жоқ. Ауқымды саяси жаңғыру жоспарын рет-ретімен жүзеге асырдық. Бәріміз бір ел болып орасан зор жұмыс атқардық.

Қазақстан осыдан 2-3 жыл бұрынғы, тіпті, бір жыл бұрынғы қалпынан айтарлықтай өзгерді. Біз аз уақытта зор серпіліс жасадық. Бұған ынтымақ-бірліктің және сындарлы қоғамдық диалогтың арқасында қол жеткіздік. Қазақстан – осы геосаяси аймақта саяси жүйесін қысқа мерзім ішінде түбегейлі өзгерткен бірден-бір мемлекет. Тың өзгерістердің арқасында саяси реформалардың Қазақстанға ғана тән ерекше үлгісі қалыптасты. Келешекте де оның мән-маңызы арта бермек. Алайда қолда бар жетістікке тоқмейілсіп отыруға болмайды. Алда ұзақ жол, ауқымды жұмыс бар. Жалпы, Әділетті Қазақстанды құру министрлер мен әкімдердің ғана міндеті емес. Оған бүкіл қоғам болып жұмылуымыз керек.

Ал түпкі мақсатымызға жету үшін саяси-экономикалық реформа жасау жеткіліксіз. Ең бастысы, әр азаматтың сана-сезімі жаңғыруы қажет. Халқымыздың дүниетанымы және өмірлік ұстанымдары өзгеруге тиіс. Әйтпесе, басқа реформаның бәрі бекер. Бір сөзбен айтсақ, пиғыл өзгермесе, ештеңе де өзгермейді.

Біз қазір халықаралық ахуалдың бұрын-соңды болмаған деңгейде шиеленіскеніне куә болып отырмыз. Кейбір ірі елдер өзіне қажетті күн тәртібін басқаларға таңуға, оларды өз талабына икемдеуге тырысуда. Бір-біріне мүлдем қайшы келетін түрлі идеялар мен ұстанымдар қақтығысы белең алды. Бұл қақтығыс геосаясатта немесе экономикада ғана болып жатқан жоқ. Тіпті, мәдениет пен руханиятты, құндылықтар жүйесін, басқаша айтқанда, идеология саласын да шарпуда. Мұның бәрі тұтас мемлекеттердің және халықтардың қауіпсіздігіне зор кесірін тигізуі мүмкін. Халықаралық ахуалдың беталысы көңіл көншітпейді. Сондықтан Қазақстан Республикасы бұрын-соңды болмаған деңгейде біртұтас болуы керек.

Біздің әлемдегі орнымыз, ең алдымен, ұлтымыздың сапасына байланысты болмақ. Қуатты ел боламыз десек, бірлесе отырып, бірқатар маңызды сауалға жауап беруге тиіспіз.

Біз болашағы қандай мемлекет құрып жатырмыз? Ұлтымыз нені армандайды? Қазақстан азаматы қандай болуы керек? Еліміздің басты тірегі не? Миссиясы қандай? Мен бүгін осыған қатысты ой-пікірімді ортаға салғым келеді.

Біз қолға алған саяси-экономикалық реформаларды қоғамдағы терең әлеуметтік-мәдени өзгерістермен қатар іске асыруымыз керек. Бұл – маңызды міндет. Біз алға үздіксіз қадам басуымыз керек. Елді дамытуға кедергі келтіретін нәрсенің бәрінен арылып, құндылықтарымызды нығайта түсуіміз қажет. Сонда ғана ұлттың жаңа сапасын қалыптастырамыз, сан ғасырлық мемлекеттілігіміздің тұғырын бекемдейміз. Олай болмаса, даму көшінің соңында қалып, ақырында құрдымға кетеміз.

Жалпы, қандай да бір құндылықты жарлықпен немесе заңмен орнықтыру мүмкін емес. Мен мұны өте жақсы түсінемін. Кез келген тұжырымдама немесе доктрина қарапайым әрі түсінікті болуы керек. Әйтпесе, бәрі жасанды болып шығады. Ондай идеяны халық қабылдамайды.

Өміршең, келешегі зор идеологиялар мемлекет пен қоғамның ортақ ізденісінің арқасында ғана пайда болады. Біз дәстүрлі құндылықтарымызды қазіргі мәдени үрдістермен үйлестіруіміз керек.

Елімізде отаншыл, жасампаз, батыл, дарынды, білімді, озық әрі еңбекқор жандар өте көп. Мен осындай азаматтарды көргенде болашағымыздың жарқын боларына зор сеніммен қараймын. Тәуелсіз Қазақстанда рухы азат, көзі ашық, көкірегі ояу ұрпақ өсіп келеді. Олар ғылым-білім, музыка, кино, спорт және басқа да салаларда табысқа жетіп, бүкіл әлемге танымал бола бастады. Жастарымыз туған жердің қайталанбас ерекшелігін және туған елдің бірегей болмысын жер жүзіне танытып жүр. Жас ұрпақ тарих тағылымын және елдің жарқын болашаққа ұмтылысын бір арнаға тоғыстырып жатыр. Осылайша, олар ұлттың рухын жаңғыртуда. Осы серпілістің қарқынын сақтай отырып, оны күшейте түсу – мемлекеттің міндеті. Бұл міндетті абыроймен атқарсақ, қазақтың ренессанс дәуірі, яғни түбегейлі өзгерістер заманы келеді.

Біз, аға буын өкілдері, еңбекқорлық, іскерлік сияқты құндылықтарды өзіміз үлгі көрсету арқылы дәріптеуіміз керек. Жастарымыз көп сөзге құмар, жағымпаз, жалқау, енжар, масыл болмауға тиіс. Оларды осындай теріс әдеттерден қашық болуға үйретуіміз керек.

Біздің қоғам өзгерісті біреуден мадақ есту үшін емес, ең алдымен, өзі үшін жасауға тиіс. Мұны елдің ертеңі, ұрпақтың болашағы жарқын болуы үшін қолға алуымыз керек. Ашығын айтсақ, біз кейде өз өмірімізден гөрі жұрттың пікіріне көбірек мән береміз. Тіпті, бұл әдет қанымызға сіңген деуге болады. Әрине, қазақтың қонақжайлығы – жақсы қасиет. Бірақ үйдің іші-сыртын қонақ келгенде ғана ретке келтіру дұрыс емес. Тазалық пен ұқыптылық күнделікті өмір салтымызға айналуы қажет.

Қалалар мен ауылдардың сәулетті, саябақтар мен ауланың таза болуы, ең алдымен, басқа біреуге емес, өзімізге керек. Жұрттың бәрі өз үйінің жайлы әрі әдемі болғанын қалайды. Бұл – дұрыс. Азаматтарымыз қоғамдық орындар мен қоршаған ортаға да дәл сондай жанашыр көзбен қарауға тиіс. Қазақстан – бәрімізге ортақ, оның қандай болатыны тек бізге байланысты. Яғни, біз іші де, сырты да бүтін ел болуымыз керек.

Жақында ірі қалаларымызда су тапшылығы пайда болды, тұрғындар наразылығын білдіріп жатыр. Бұл да – орынды. Осы түйткіл – әкімдердің жұмысындағы нағыз олқылық. Оны тез арада түзету керек. Әкімдердің қолынан келмесе, тиісті шешімдерді қабылдаймын. Негізгі мақсат – табысты болып көріну емес, шын мәнінде табысты мемлекет болу. Бұл мызғымас қағида болуға тиіс.

Елімізде жаңа қоғамдық этика қалыптасуы керек. Онда елдің бірлігі және тұрақтылығы, азаматтардың өзара тілектестігі, әділдік, заң мен тәртіп, сенім және жауапкершілік сияқты құндылықтар үстемдік құруы қажет.

Отаншылдық, адамгершілік, білімпаздық, нағыз маман болу, үнемшілдік, еңбекқорлық, ел мен жерге жанашырлық сияқты асыл қасиеттер бәрінен биік тұруға тиіс. Осындай ізгі қасиеттің бәрін бойына сіңірген жанды Адал азамат деген бір ауыз сөзбен сипаттауға болады.

Шын мәнінде, біз айтып жүрген Әділетті Қазақстанды Адал азаматтар құрады. Бұл – бір-бірімен өте тығыз байланысты ұғымдар. Отанға, отбасына адалдық – парасаттылық пен адамгершіліктің белгісі. Адал еңбек етіп, адал табыс тапқан адам жетістікке жетеді, құрметке ие болады. Ұлы Абай «Адал еңбекпен мал іздемек – арлы адамның ісі» деген. Ал арлы адам әділетсіздік жасамайды. Әр салада адалдық басты орында тұрса, әділ қоғам орнайды. Жемқорлыққа жол берілмейді, ел мүддесіне сай шешім қабылданады. Бір сөзбен айтсақ, қоғамдағы ізгіліктің бәрі адалдықтан бастау алады. Ендеше, Әділетті Қазақстан және Адал азамат ұғымдары ел тірегі болатын егіз құндылық ретінде әрдайым қатар тұруға тиіс.

Әділетті Қазақстанды құру үшін әрбір отандасымыз адал азамат болуға ұмтылуы қажет. Сонымен бірге жас ұрпақты адал азамат етіп тәрбиелеуіміз керек. Ұлттық бірегейлігімізді нығайтып, еліміздің жаңа құндылықтарын орнықтыру үшін жүйелі жұмыс жасалуға тиіс. Енді осы жұмыстың нақты бағыттарына тоқталайын.

Қазір кез келген елдің ықпалды болуына ұлттық брендтің әсері мол. Сондықтан оның танымалдығын арттыра түсу керек. Ол үшін бірыңғай дизайн-кодты, ортақ стандартты сақтау өте маңызды. Нышандарымыз бірегей ұлттық кодымызды нақты әрі айқын көрсетуі керек.

Мен жақында Ассамблея сессиясында еліміздің геральдика белгілерін жетілдіру қажеттігі туралы айттым. Алдымен аймақтардың және қалалардың таңбасын бірыңғай үлгіге келтіру керек деп санаймын. Қазір олардың көбінің мазмұны және пішіні әркелкі. Соған байланысты қоғамда жиі сын да айтылады. Бұл салаға мұқият талдау жасап, ортақ ұстанымдар әзірлеу қажет. Аймақтық нышандарды әзірлеу және бекіту тәртібін барлық өңірге бірдей етіп, ретке келтірген жөн.

Енді мемлекеттік наградалар мәселесіне жеке тоқталғым келеді. Бұл саланың қалыптасқан өзіндік дәстүрі бар. Елімізде күнделікті қажырлы еңбегімен мемлекетімізді өркендетуге және азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мол үлес қосып жүрген жандар аз емес. Олардың қатарында мұғалім, дәрігер, ғалым, кәсіпкер, тәртіп сақшысы, әскери қызметші, құтқарушы және басқа да мамандық иелері бар. Қоғамға үлгі болатын осындай жасампаз әрі отаншыл жандарды мемлекет әрдайым қолдауға тиіс. Мен өзім бұл мәселеге айрықша мән беремін. Сол себепті әрбір орден-медальдің терең мағыналы әрі ерекше болуы, жұрт көңілінен шығатындай болуы өте маңызды. Сол үшін мемлекеттік марапаттар жүйесін халықтың жанына жақын әрі түсінікті етіп жасау қажет.

Жуырда біз мемлекеттік сыйлықтарға халқымыздың біртуар перзенттерінің есімін бердік. Әл-Фараби, Абай, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы сыйлықтар бар. Мұндай ұстаным ұлы тұлғаларымыздың есімін ел жадында сақтау үшін қажет. Сол арқылы біз олардың озық ойлары мен өнегелі істерін дәріптейміз.

Шын мәнінде, ұлттық идеология осындай маңызды шешімдер арқылы қалыптасады. Біз мемлекеттік наградалар жүйесін де осы тәсілмен өзгертуіміз керек. Көптеген мемлекеттің орден-медальдарына көрнекті тұлғалардың есімі берілген. Мұндай қадамдар отаншылдық рухты асқақтату үшін қажет. Сондай-ақ тарихта өшпес із қалдырған әйгілі адамдардың есімін ұрпақ санасына сіңіру үшін керек. Мемлекеттік наградалар жүйесін жетілдіру кезінде бұл тәжірибені байыппен пайдаланған жөн.

Қолданыстағы кейбір ордендерді халқымыздың біртуар перзенттерінің есімімен атау мәселесін ойластыру қажет. Мысалы, Бейбарыс Сұлтан және басқа да тарихи тұлғалар атындағы орденнің иегері атану кім-кімге де зор мәртебе болар еді.

Мен бұған дейін «Ел бірлігі» атты жаңа мемлекеттік награда әзірлеп, бекітуді тапсырдым. Алдағы Республика күнінде бұл марапат алғаш рет тапсырылады. Келесі жылғы Республика күнінде тарихи тұлғалардың атымен аталған ордендерді табыстаймыз. Жыл соңына дейін осы мәселені мұқият сараптап, нақты ұсыныс енгізу қажет. Президент Әкімшілігі бұл жұмысты құзырлы мемлекеттік органдармен, ғалымдармен және сарапшылармен бірге атқарады.

Дамыған мемлекеттің бәрі толық зерттелген төл шежіресін дәріптеуге айрықша мән береді. Бұл істе ел тарихының көп томдық жинағы басты рөл атқарады. Қазақстан тарихының жаңа ғылыми ұстанымдарға сай әзірленген көп томдық жинағы әлі күнге дейін жарыққа шыққан жоқ. Өкінішке қарай, стратегиялық маңызы бар осы мәселе тәуелсіздік жылдарында толық шешімін таппады. Сондықтан мен «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаламда осыған арнайы тоқталдым. Қазақстанның академиялық үлгідегі жаңа тарихын жазу туралы бастама көтердім. Бұл жұмысқа еліміздің және шетелдің бір топ ғалымдары жұмыла кірісті. Ежелгі заманнан бүгінге дейінгі аралықты қамтитын жеті томдық жинақты әзірлеу үшін біраз шаруа атқарылды. Жиналған материалға енді стилистикалық және ғылыми редакция жасалуы керек. Сондай-ақ жинақты бірыңғай үлгіде безендірген жөн.

Еңбекте осыған дейін жіберілген тұжырымдамалық қателіктер мен кемшіліктер қайталанбауы қажет. Оған соңғы кезде ашылған тарихи жаңалықтар түгел енгізілуі керек. Қарама-қайшы мәліметтер болмауға тиіс. Қазақстан аумағында өткен тарихи оқиғалардың әлемдік үдерістермен тығыз байланыста сипатталуы маңызды. Бір сөзбен айтсақ, жеті томдық еңбекте еліміздің шынайы шежіресі толығымен жазылуы қажет. Көптомдықтың тілі – жеңіл, мәтіні – кез келген жастағы оқырманға түсінікті болуы керек. Бұл – аса маңызды мәселе.

Қазақстан тарихының көптомдық жинағын келесі жылдың ортасына дейін әзірлеуді тапсырамын. Содан соң ол ғылыми ортада кеңінен талқылануы керек. Бұл еңбек ұлттың тарихи сана-сезімін жаңғыртуға, мемлекеттілігімізді нығайтуға зор үлес қосары сөзсіз.

Біз сан ғасырлық тарихымызды мақтан етеміз. Тамыры терең төл шежіреміз – халқымыздың мәдени кодының өзегі. Оны жан-жақты зерттеп, ой елегінен өткізуге және барынша дәріптеуге қажетті жағдай жасауымыз керек. Бұл – мемлекеттің негізгі міндетінің бірі.

Тарихи танымды кеңейтуге зор үлес қосатын тағы бір маңызды сала – археология. Алматыдағы Археология институты – еліміздің бірегей тарихи мұрасын жүйелі зерттеумен айналысатын басты ғылыми мекеме. Өкінішке қарай, оның қазіргі жағдайы мүшкіл. Мекемені жаңғыртып, оның жұмысына тың серпін беру үшін институтқа барынша жағдай жасау қажет. Оны тиісті ресурстармен қамтамасыз ету керек. Институт жанынан тарихи жәдігерлердің арнайы қорын жасақтаған жөн. Мұндай тәжірибе әлем елдерінде кеңінен таралған.

Сондай-ақ төл тарихымызда ерекше орны бар тұлғалардың бірыңғай тізімін әзірлеу қажет. Бұл тізім еліміздің ішінде және шетелде жалпыұлттық бірегейлігімізді айшықтайтын басты ұстынға айналмақ.

Ономастика саласы тарихи сана-сезімді жаңғыртудың маңызды идеологиялық құралы екені белгілі. Кейбір адамдардың қалауымен жалған өмірбаяны әдейі қолдан жазылған Кеңес дәуірінің қайраткерлері бар. Ондай жасанды тұлғалардың есімін түрлі нысандарға беруді доғару қажет. Жалпы, ономастика саласын тәртіпке келтірген жөн. Бұл шаруа кешенді және дәйекті түрде бір орталықтан атқарылуға тиіс. Ономастика бұл –  ата-бабаларымызға байланысты я белгілі тұлғалардың туысқандарының ісі емес. Бұл – мемлекеттің шаруасы. Осы саладағы барлық рәсімдерді іс жүзінде реттеу маңызды. Онда аймақтардың ерекшелігімен қатар, жалпыұлттық басымдықтар да ескерілуі керек.

Елімізді жаңғырту үшін «жұмсақ күштің» мүмкіндіктерін тиімді пайдаланған жөн. Сыртқы істер министрлігі жанындағы «КazAID» халықаралық даму агенттігі осы жұмысқа ұйытқы болуға тиіс. Көптеген мемлекетте мұндай ұйымдар ұлттық брендті, тарихты және мәдениетті насихаттайды. Сол арқылы мемлекеттің жағымды имиджін қалыптастыруға ықпал етеді. Сыртқы саяси бастамаларды жүзеге асыруға қолайлы жағдай жасайды. Кәсіпкерлердің әлемдегі беделін арттыруға көмектеседі.

Жаңа ғана Мәжіліс депутаты Жұлдыз Сүлейменова ұлттық құндылықтарды дәріптейтін кәсіпкерлерді қолдау қажеттігін атап өтті. Бұл да – өте орынды бастама.

Шын мәнінде, қазақтың мәдениеті сан түрлі саланы қамтиды. Халқымыздың ата-бабадан мирас болған мол мұрасы бар. Оны заман талабына сай жаңғыртып, жер жүзіне насихаттау керек.

Мысалы, өзіміз іргесінде отырған Қожа Ахмет Ясауи кесенесі бай тарихымыздың символы саналады. Оның ұлт руханиятындағы орны ерекше екенін білесіздер. Осы кесенеге ұлттық мәдени-тарихи ескерткіш мәртебесін беру туралы ұсыныс енгізілген. Мен мұны қолдаймын.

Түркістанды Ясауисіз елестету мүмкін емес. Әйгілі ғұлама тұтас түркі дүниесінде ислам дінінің орнығуына зор үлес қосты. Ясауиден бастау алатын қазақ жеріндегі рухани сабақтастық қазірге дейін үздіксіз жалғасып келеді. Биыл Қожа Ахмет Ясауидің туғанына 930 жыл толып отыр. Осы орайда ғұламаның еңбектерін жан-жақты зерттеп, дәріптеу маңызды. «Ясауитану» ғылыми орталығын немесе институтын құру мәселесін ойластыруға болады.

Елімізде рухани құндылығы жоғары өзге де дүниелеріміз жеткілікті. Оның ішінде адамзаттың асыл қазынасы атануға әбден лайық мұраларымыз бар. Қазір бірнеше нысанды трансұлттық аталымдар бойынша ЮНЕСКО тізіміне енгізу үшін өтініш берілді. Бұл шаруа көрші елдермен бірлесіп атқарылып жатыр.

Жақында ЮНЕСКО-ның бас директоры Одрэ Азуле ханым менің шақыруыммен Қазақстанда болды. Ол Түркістанға әдейі ат басын бұрды. Бұл – беделді халықаралық ұйым басшысының соңғы 10 жылда елімізге жасаған алғашқы сапары. Мен Азуле ханыммен арнайы кездестім. Ол маған Бурабай, Марқакөл қорықтары және «Ортеке» өнері ЮНЕСКО тізіміне енгізілгенін растайтын құжатты табыстады. Мұның бәрі Қазақстанның табиғи және мәдени мұрасын әлемге танытуға септігін тигізері сөзсіз. Бірегей салт-дәстүрімізді материалдық емес мұралар тізіміне қосуға қатысты жұмысты жалғастыру қажет.

Елімізде ұлттық кодымызбен барынша үйлесім тапқан түрлі мәдениеттер тоғысқан. Біз төл тарихымызға көптеген халықтардың көрнекті тұлғаларының есімі жазылғанын мақтан тұтамыз. Мысалы, Қазақстанда Александр Пушкин, Тарас Шевченко, Федор Достоевский, Михаил Шолохов сынды әлемге әйгілі ақын-жазушылардың мұражайлары бар. Сан қырлы ұлттық мәдениетімізді айшықтайтын осындай мол мұраны сақтап, зерделеу қажет.

Қазақтың тағы бір ерекшелігі – көне дәуірден бері келе жатқан өмір салты. Өзге елдер бізді көшпенділердің ұрпағы ретінде біледі. Бұл да – халқымыздың басты брендінің бірі. Келесі жылы менің шақыруыммен Қазақстанда V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары өтеді. Бұл қадам ұлттық спортты дамыта түсуге зор мүмкіндік береді. Сондықтан байрақты бәсекені жоғары деңгейде өткізуіміз керек.

Біз ұлттық бірегейлігімізді нығайтуымыз қажет. Жалпы, дүние жүзіндегі әр ұлт – бірегей. Мұны дұрыс түсінуіміз керек. Ұлтымыздың бірегейлігі бұл – оның табысты болуы деген сөз. Табысқа жету үшін жоспарымыз қол жетпес қиялға не болмаса жалаң сөзге емес, нақты іске негізделуі керек. Сонда ғана оның бәрі жұртқа түсінікті, анық болады. Яғни, «Қайтсек табысты елге айналамыз?» деген сұрақтың жауабы айқын болуға тиіс.

Адал азаматқа тән қасиеттер әрбір жастың бойынан табылуы керек. Ұлттың жаңа болмысы білім, ғылым және мәдениет саласын дамыту арқылы қалыптасады. Осы үш бағытты рухани даму саласындағы жұмыстың мызғымас үштағаны деуге болады.

Біз ұрпақ тәрбиесіне баса мән беріп, жастарды жақсылыққа жетелеуіміз керек. Бүгінгі интернет дәуірінде бұл оңай шаруа емес. Ашығын айтсақ, қазір жас ұрпақ әлеуметтік желі арқылы тәрбие алып жатыр. Баланы дұрыс бағытқа бұрып, жол көрсетіп отырмасақ, бұл – өте қауіпті үрдіс. Ғаламтор арқылы жат діни ағымдардың құрығына түскен жастар да бар. Ұрпақтың бойында жаман әдет болса, бұл – ең алдымен, үлкендердің кінәсі.

Біз жастарды жаһанданудың қатерлі ықпалынан барынша сақтауға міндеттіміз. Ұрпақ тәрбиесіне ықпал ететін шараларға баса мән беруіміз керек. Бұл салада кемшіліктер көп екені жасырын емес. Мектептегі тәрбие жұмысы ақсап тұр. Соңғы кезде оқушылардың бір-біріне қысым, зорлық-зомбылық, әлімжеттік көрсетуі жиі болып кетті. Оны, тіпті, бейнетаспаға түсіріп, әлеуметтік желіге салу «сәнге» айналды. Кейде балалардың қатыгездігі жан түршіктіреді.

Отбасындағы зорлық-зомбылық қоғамдағы тағы бір келеңсіз және өзекті мәселе болып тұр. Мұндай заңсыз әрекет жасағандар міндетті түрде заң аясында тиісті жазасын алуы керек. Еліміздің болашағы отбасында қалыптасады. Ал отбасы бақытты болса, еліміздің келешегі де жарқын болады.

Шығыстың ұлы ғұламасы әл-Фараби тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы екенін айтқан. Бала тәрбиесі – ең алдымен, ата-ананың міндеті. Алайда кейде ата-аналар дұрыс тәрбие берудің орнына өздері жағымсыз үлгі көрсетеді. Балалардың тәртібіне бейтарап, селқос қарайды, тіпті, жауапкершіліктің бәрін мектепке, мұғалімдерге жүктейді.

Мемлекеттің ең басты байлығы – адам, яғни азаматтар. Бұл – анық нәрсе. Десек те, ата-аналар баланы, ең алдымен, мемлекет, Үкімет не қоғам үшін емес, өзі үшін дүниеге әкеледі. Әрбір ата-ана саналы ұрпақ өсіруге баса мән беруге тиіс.

Сол сияқты мектеп те – білімнің ғана емес, тәлім-тәрбиенің ордасы. Баланың бойына біліммен қатар адамгершілік құндылықтарды сіңіру – ұстаздың міндеті. Осыған орай балабақшадағы және мектептегі тәрбие ісіне бәріміз қоғам болып мән беруіміз керек, сондай-ақ белсене атсалысуымыз қажет.

Балалар арасында жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды дәріптеген абзал. Оқушылар мектеп бітіргенде, ең алдымен, адал азамат болып шығуы керек. Отаншылдық және мемлекетшілдік қасиет әр баланың бойынан табылуы қажет. Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелейтін патриоттық ұйымдардың жұмысын жандандырған жөн.

Отанға деген сүйіспеншілік бұл – үлкен жиындарда ұран тастау немесе тек ән шырқау емес. Отаншылдық бұл – шынайы патриоттық сезім. Тұратын үйіңді, аулаңды, қалаңды таза ұстау, қоғамдық орындарды бүлдірмеу, ұқыпты болу, яғни әр жерге қоқыс лақтырмау, түкірмеу деген сөз. Өкінішке қарай, қазіргі таңда елордамыздың өзінде азаматтарымыз қоршаған ортаға бейқам қарап, әсіресе, жаз кезінде саябақтарды қоқысқа толтырып кетіп жатады. Мұны жасап жатқан бөтен біреу емес, өз азаматтарымыз. Астанаға келген шетелдіктер, көптеген қонақтар соның бәрін көреді, таңғалады. Әрине, бұл – ұят нәрсе. Өйткені өз Отанын шын сүйетін адам оның табиғатын қорғайды, әр гүліне, әр ағашына жанашырлықпен қарайды, бір сөзбен айтқанда, нағыз патриот екенін нақты іс-әрекетімен көрсетеді.

Мен еріктілер туралы үнемі айтып жүрмін. Себебі еріктілер – ең алдымен, патриот жандар. Олар еліміздің дамуына, оның келбетін жақсартуға зор үлес қосып жатыр. Біз бүкіл қоғам болып еріктілерді қолдауымыз керек, олардың еңбегін бағалап, марапаттап отыру қажет.

Сонымен бірге балаларға экологиялық тәрбие беру маңызды. Оларды табиғатқа жанашырлықпен қарауға үйреткен жөн. Мәдени мұраларымызды танып-білуге, қорғауға дағдыландыру керек.

Оқушылар театрға, мұражайға және тарихи орындарға жиі барып, рухани жағынан дамуы қажет. Мұндай шаруа бүкіл еліміз бойынша тұрақты түрде жүргізілуге тиіс. Оқу-ағарту министрлігі мен Мәдениет және спорт министрлігі осы мәселемен бірлесіп шұғылдануы керек.

Мен ұрпақты еңбекқорлыққа, бизнес жүргізу шеберлігіне баулу мәселесі жөнінде үнемі айтып жүрмін. Мәселен, кейбір көрші елдердің жастары шетелдерге барып, белсенді түрде кәсіппен айналысады, дүкен ашады, ұлттық тағамдарын дәріптейді, қысқасы, нәпақасын табады. Осындай әрекеттерден біздің жастарымыз да үлгі алса, жаман болмайды. Әрине, бұл – елден кетіп, еңбек ет деген сөз емес, бұл – ең бастысы, еңбектің жақсы-жаманы жоқ деген сөз. Әр мәселені әбден саясиландырып, бос сөз қумай, қол қусырып қарап отыра бермей, нақты жұмыспен, қаражат әкелетін заңды іспен шұғылдану керек деген сөз.

Мен былтырғы Құрылтайда ұрпақты еңбекке баулуға қатысты бірқатар тапсырма бердім. Соның негізінде мектептерге еңбек сабағы қайтарылды. Осы бағыттағы жұмысты одан әрі жалғастыруымыз керек. Сондай-ақ біз ел болып қарапайым еңбек адамын қадірлей білуіміз қажет. Қажетсіз мамандық болмайды, біліксіз маман болады. Ерінбей еңбек еткен жан өз ісінің майталманы атанады. Ал кәсібін толық меңгерген адам қашанда сұранысқа ие болады.

Біз еңбек адамының мәртебесін көтеруге баса мән береміз. Елімізде түрлі саланың кәсіби мерекесі бар. Көбінесе мұндай мейрамдар назардан тыс қалып жатады. Менің ойымша, «Еңбек күніне» орай ең үздік мамандарды мемлекеттік деңгейде ұлықтаған жөн. Бұл қадам қоғамда еңбек культін орнықтыруға жол ашады. Шын мәнінде, қандай жұмыс істеп жүргенің емес, оны қалай істеп жүргенің әлдеқайда маңызды. Министр немесе әкім болсын, құрылысшы, дәрігер, мұғалім болсын, ең бастысы, әркім өз міндетін адал атқаруы керек. Нанын адал еңбекпен табуы қажет. Қазақстанның Еңбек Ері Вадим Басин еңбек адамын насихаттау туралы жақсы ой айтты.

Нағыз еңбек адамы дегеніміз кім? Бұл, ең алдымен, өзіне жүктелген міндетті орындау үшін барын салып еңбек ететін білікті маман. Нағыз еңбек адамы бұл – істің адамы, яғни әр ісіне, әр қадамына жауапкершілікпен қарайтын адал азамат. Ал жауапсыздықтың салдары неге апарып соқтыратыны кешегі өрт кезінде айқын көрінді. Осындай келеңсіз жағдайлар тек орман шаруашылығында емес, басқа да салада бар.

Әрбір адам жауапсыз қадамның арты бүкіл елге қасірет әкелуі мүмкін екенін терең түсінуге тиіс. Барлық салада, барлық деңгейде жауапкершілік болса ғана, ісіміз оңға басады. Шын мәнінде, сын сағатта кімнің кім екені анық көрінеді. Елге жаны ашитын адам қиын жағдайға тап болған жұртқа нақты іспен көмектесуге дайын болады.

Өкінішке қарай, қазір қоғамды ішінен ірітетін жағымсыз дүниелер көбейіп бара жатыр. Өздерін, тіпті, Алпамыс батыр сияқты ел қорғаны санайтын қылмыс әлемінің серкелері, яғни криминалдық топ басшылары бар. Көптеген адамдар, әсіресе, жастар соларға қатты еліктейтін болды. Ел ішінде арзан бедел жинап жүрген алаяқтар аз емес. Олардың бәрі – халықтың санасын улайтын секта өкілдері. Бір қарағанда олар елге жанашыр болып көрінеді. Ал, түптеп келгенде, психологиялық айла-тәсілдермен жұртты адастырады. Қоғамға жалған құндылықтар таратып, көпшілікті тура жолдан тайдырады.

Мұның бәрін идеологиялық қоқыс немесе мүлдем қажеті жоқ ақпарат деуге болады. Біз өркениетті ел ретінде халқымыздың дүниетанымына жат нәрселерге қарсы тұруға тиіспіз. Ол үшін, ең алдымен, оқу-ағарту жұмысын күшейтуіміз керек. Жас ұрпақтың, әсіресе, қазіргі құбылмалы заманда сыни тұрғыдан ойлай білуі маңызды. Балаларымыздың танымы кең болуына жағдай жасауымыз қажет. Бұл туралы белгілі қоғам қайраткері Жақсыбек Құлекеев өте орынды пікір айтты.

Мектепте оқушылардың тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ететін дәрістер оқытылуға тиіс. Жастар ақпаратты қорыта білуді, уақытын дұрыс пайдалануды, қаржы сауаттылығын мектеп қабырғасынан біле бастауы қажет.

Өскелең ұрпақты түрлі ойындарға құмар болудан сақтандыру керек. Бұл мәселе бойынша Құрылтайдың бірқатар мүшесі, соның ішінде белгілі спортшы Ислам Байрамуков жақсы айтты. Жеңіл жолмен пайда табу жақсылыққа апармайтынын үнемі түсіндіріп отырған жөн. Адал табыс адал еңбекпен келеді.

Мен тағы бір нәрсеге баса назар аударғым келеді. Бұл – нашақорлық. Бұл – ұлт саулығына зор қауіп төндіретін кесел. Есірткі жастардың жанын да, тәнін де улап жатыр. Біз есірткіні қолданудың, дайындаудың және таратудың жолын кесіп, тамырына балта шабуға тиіспіз. Әйтпесе, бүкіл еліміздің болашағы бұлыңғыр болады. Бұл мәселе мені қатты алаңдатады. Химиялық есірткілер нарықта кең ауқымда сатылуда. Криминалдық топтар жастарды осындай заңсыз әрекеттерге тартып жатыр.

Ұлт саулығына зиянын тигізетін тағы бір кесел – вейп және түрлі электронды темекілер. Өкінішке қарай, оны тарту жасөспірімдер арасында сәнге айналып барады. Себебі электронды темекі бәріне қолжетімді, оның зиянсыздығы туралы түрлі жарнамалар да көбейіп кетті. Іс жүзінде, жастарымыз өзіне зор қауіп төндіруде. Себебі бұл – шын мәнінде, зиянды нәрсе. Вейп пен есірткінің арасы бір-ақ қадам. Осы қауіпті үрдіспен күресу үшін жүйелі және шұғыл шаралар қабылдау қажет. Тыйым салумен ғана мәселені шешу мүмкін емес. Полиция өз жұмысын белсенді және тиімді жүргізуі керек. Мен бұған ерекше мән беремін.

Елімізде 2016 жылдан бері есірткімен күрес жұмыстарын реттейтін арнаулы құжат болған жоқ. Сондықтан былтырғы Жолдауымда кешенді жоспар әзірлеуді тапсырдым. Үкімет таяу күндері осы мәселе бойынша арнайы жоспарды қабылдайды. Бұл – өте маңызды құжат. Осы құжаттың аясында жан-жақты жұмыс атқарылады.

Білікті заңгер Серік Ақылбай атап өткен құқықтық сананы қалыптастыру мәселесі де өте өзекті. Жастардың құқықтық сауатын арттыру аса маңызды. Сонда әркім өзінің құқығын қорғай біледі және өзгенің құқығын таптамайды. Заң мен тәртіп үстемдік құрған мемлекеттің тұғыры қашанда мықты болады.

Масс-медиа – елімізді жаңғырту ісіне ерекше ықпал ететін сала. Сондай-ақ билік пен қоғам арасындағы пәрменді байланыс құралы. Ақпарат құралдарында түрлі көзқарастар тоғысады. Оны қоғам тынысының барометрі деуге болады. Осы саладағы өзекті мәселелерді шешу үшін ақпарат саясатын түбегейлі қайта қарау қажет.

Креативті индустрияны жаңа деңгейге көтеруіміз керек. Қазір медиа саласы, кино және сериал, мультфильм, спорт және музыка шоулары, компьютер ойындары мен кітаптар – бәрі бірігіп, біртұтас жүйеге айналды. Бұл жүйе озық құндылықтар мен қасиеттерді қалыптастыруға ықпал етеді. Біздің бұл саладағы әлеуетіміз орасан зор. Оны толыққанды жүзеге асыру үшін нақты шаралар қабылдау қажет.

Келесі мәселе. Идеология жұмысындағы басты бағыттың бірі – кітап басып шығару ісі. Қазақстан нарығында шетел өнімдері басым екені жасырын емес. Әдеби кітаптардың 90 пайызға жуығы сырттан келеді. Бұл үрдістің салдары қандай болатыны айтпаса да түсінікті. Ұлттық мүддеге сай келетін кітаптарды көптеп басып шығару өте маңызды. Смартфон баланың қолындағы кітаптың орнын баспауы қажет.

Қазір еліміздегі мектеп кітапханаларында 130 миллионнан астам кітап бар. Бірақ ондағы көркем әдебиеттің үлесі мардымсыз. Шын мәнінде, кітап оқитын ел зиялы ұлтқа айналады. Біз жас ұрпақтың кітапқа құштарлығын оятуымыз керек. Бұл қиын мәселе екенін түсінемін. Әсіресе, олардың бар назары әлеуметтік желіде болған кезде, тіпті, қиын. Бірақ бұл мәселемен айналысу керек. Басқа жол жоқ. Сондықтан «Балалар кітапханасы» атты жаңа бағдарламаны қолға алуды тапсырамын. Қазақ әдебиетінің түрлі кезеңдерін және жанрларын қамтитын арнайы тізім жасалуға тиіс. Сол тізімдегі кітаптар барлық балаға қолжетімді болуы керек.

Мартин Лютер Кинг сияқты менің де көкейімде жүрген бір арман бар, бұл – тәулік бойы жұмыс істейтін Президент кітапханасын ашу. Мен мұндай кітапхананы Анкарада көрдім. Оның оқырмандары әлемнің әр түкпірінде басылып шыққан көркем шығармаларды, арнаулы әдебиетті оқи алады. Мұндай кітапхананы елімізде де салуға болады деп ойлаймын.

Жақында Мәжіліс депутаты Ерлан Саиров қазақ мәдениетін Tik-Tok платформасында насихаттау жолдары қарастырылып жатқанын айтты. Мен мұны қолдаймын. Жастар жиі пайдаланатын әлеуметтік желілерде ұлттық құндылықтарымызды дәріптеу – дұрыс қадам.

Қазір батыс елдерінде «анти-инфлюенсер» деген қозғалыс бірте-бірте қалыптасып жатыр. Бұл қозғалыс интернет басылымдар арқылы азаматтарға, жастарға тарайтын барлық ақпаратқа, деректерге, әсіресе, жалған мағлұматтарға, яғни, fake news-қа зор күмәнмен қарайды, яғни адамдардың санасын жаулап жатқан, тіпті, оларға имандай сенуге болатын идеология секілді құбылыстарды жоққа шығарады. Біздің елімізде де жалған ақпарат тарататын басылым-сымақтар бар. Бұл – құпия емес. Олардың артында нақты қалталы адамдар, тіпті, ықпалды елдер бар. Ал жаңа қозғалыстың негізгі мақсаты – дәстүрлі құндылықтарды дәріптеу, ең алдымен, бұл әдебиеттегі, сондай-ақ ақпарат саласындағы дәстүрді сақтау. Сондықтан біз де әлемде болып жатқан осы жаңа үрдіске назар аударғанымыз жөн. Бұл үрдістер бүгінде түрлі ақпаратпен идеологиялық тұрғыдан уланып жатқан қоғамды сауықтыратын күшке айналуы әбден мүмкін. Жалпы, осындай маңызды істерге, соның ішінде кітап шығару ісіне Қазақстан Жазушылар одағы белсене атсалысуы керек. Бір ай бұрын ұйымның кезекті құрылтайы өтті, жаңа төраға сайланды. Бұл – көрнекті қаламгер Мереке Құлкенов. Жақында мен онымен кездестім, қазақ әдебиетінің болашағы, дамуы туралы әңгіме болды.

Жалпы, мен Мемлекет басшысы және азамат ретінде қазақ әдебиетін әрдайым қолдаймын. Туындылар оқырмандарға қолжетімді болуы керек деп ойлаймын. Ал жазушыларымыздың шығармалары халық арасында, әсіресе, жастар арасында сұранысқа ие болуы керек. Мұның бәрі – мемлекеттің ғана емес, жазушыларымыздың да міндеті. Оқырман қауым қаламгерлерден халыққа рухани азық болатын тың дүниелер күтеді. Жазушылар одағы осы жұмысқа ұйытқы болады деп сенемін. Осыған байланысты, мен Мереке Құлкеновтің «Қазақстанның Халық жазушысы» атағын қайтару туралы ұсынысын қолдаймын. Бұл атақ атына – заты сай, лайықты, туындылары арқылы халық сүйген жазушыларға ғана берілуі керек деп санаймын.

Қазіргі заманда ел боламыз десек, экранды да түзеуіміз керек. Себебі кино қоғамның сана-сезіміне ерекше ықпал етеді. Елімізде кино өндірісі жақсы дамыған деп айту қиын. Жаңа ғана белгілі өнер қайраткері Азамат Сатыбалды кино саласын дамыту туралы тұшымды ой айтты. Мен қолдаймын. Расында, бүгінде кино саласында дау-дамай көбейіп кетті. Бірнеше келеңсіз мысалдар бар. Қазір кинотеатр иелері отандық фильмдерді экраннан көрсету үшін қомақты қаржы талап етеді. Билеттен түскен қаржының едәуір бөлігі тағы да кинотеатрлардың және жеке компаниялардың қалтасына кетеді. Бұған қоса, киногерлер фильмді нақты қанша адам көргенін анықтай алмайды. Қысқасы, киноға бүкіл білімін, күш-қайраты мен уақытын сарп еткен мамандарға табыстың аз ғана бөлігі тиеді.

Кино мамандары пайда табу үшін өте арзан фильмдер түсіруге мәжбүр. Сондықтан құны арзан, мазмұны арзан фильмдер пайда болуда. Отандық киноның дамуына жаңаша көзқарас, тың серпін керек. Мысалы, киноға барған көрермен санын есептейтін цифрлық жүйе енгізуге болады. Мәдениет және спорт министрлігіне жуық арада осы жүйені дайындап, қолданысқа енгізуді тапсырамын.

Жалпы, киноиндустрияны экономиканың жеке тармағы ретінде қарастырып, мәселелерді нақты шешкен жөн. Әсіресе, киногерлер мен кинотеатрлардың арасындағы қарым-қатынаста екі жақтың да мүддесін теңдей ескеру қажет. Сонда жаңа кейіпкер, тарихи қаһарман, маңызды оқиғалар жайлы фильмдерді тек «Қазақфильм» емес, жеке компаниялар да түсіреді. Өскелең ұрпақ шетелдің кейіпкеріне емес, өз батырларымызға қарап бой түзейтін болады.

Кезінде шыққан «Қыз Жібек», «Отырардың күйреуі», «Атаманның ақыры» сияқты классикалық фильмдер түсірілуі керек деп санаймын. Сол кезде шығармашылық еркіндік, мол қаражат және компьютерлік графика да болған жоқ. Дегенмен фильмдер түсірілді, әлі күнге дейін халықтың жүрегінен ойып тұрып орын алады.

Шынын айтуымыз керек, соңғы кезде түсірілген тарихи фильмдердің олқылықтары көп. Сол үшін мамандармен ақылдасып, жалпы кино саласын реформалау керек.

Қоғам тынысы әрдайым назарда болуы өте маңызды. Шешім қабылдағанда жұрттың ұсыныс-тілектерін, пікірін ескеру қажет. Барлық құзырлы органдар осындай тәсілмен жұмыс істеуге міндетті. Мен мұны үнемі айтып жүрмін. Түптеп келгенде, бұл – тұрақтылық пен тыныштықтың, өсіп-өркендеудің кепілі. «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының мән-маңызы, өзегі – осында.

Қазір әлеуметтік зерттеу жүргізу үшін түрлі мекемелерге қыруар қаржы бөлінеді. Бірақ жұмыс жүйелі емес, сондықтан нәтижесі күмәнді болып шығады. Бұл жұмысты бір жерден ұйымдастырып, кешенді түрде жүргізу керек.

Жалпы, талдау қызметі сапалы жүргізілсе, мемлекеттік басқарудың тиімділігі арта түсері сөзсіз. Мемлекетке кешенді түрде жүргізілген зерттеулер мен ұсынымдар өте қажет. Бұл маңызды әлеуметтік мәселелерді шешіп, елдің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету үшін айрықша маңызды. Алайда құзырлы органдардың отандық «ақыл-ой орталықтарымен» және консалтинг компанияларымен қарым-қатынасының тиімділігі төмен. Олардың қызметіне қажет болғанда ғана жүгінеді.

Мемлекеттік «ақыл-ой орталықтарының» да қызметі көңіл көншітпейді. Олар нақты бір мәселемен тиянақты айналыспайды. Көбінесе бір-бірінің жұмысын қайталайды.

Бізге сараптау-талдау қызметін тиімді жүргізетін мықты орталықтар желісі қажет. Бұл құрылымдар сапалы әрі сұранысқа ие интеллектуалды өнім ұсынуға тиіс. Еліміз идеологиялық дербестігін сақтау үшін мұның айрықша мән-маңызы бар. Сараптама орталықтары еліміз егемендік кезеңінде жүріп өткен жолдың әр бағытын зерттеуге тиіс. Кемшіліктердің себеп-салдарын анықтау қажет. Үкімет жаңа жоспар жасағанда осы факторлар ескерілуі керек. Ғылым мен зерттеуге негізделген саясат табысты болады.

Жер – басты байлығымыз. Туыңды тігер тоқымдай жерің болмаса, өз мемлекетің де болмайды. Бабаларымыз бізге ұлан-ғайыр аумақты мирас етті. Оны шашау шығармай сақтап, көркейту – біздің қасиетті борышымыз. Осы орайда «Жеріміз шетелдіктерге сатылып жатыр» деген сөз ара-тұра айтылып жатады. Бұл – жалған ақпарат. Елімізде жерге қатысты түбегейлі шешім әлдеқашан қабылданған. Ол шешім заңмен біржола бекітілген. Түрлі дақпыртқа сеніп, жұртты дүрліктіретін жалған ақпарат таратуды доғару керек. Біз бабалар аманатына әрдайым адал боламыз. Шетелдіктерге қазақтың бір қарыс жерін де, бір уыс топырағын да бермейміз. Оны көздің қарашығындай сақтаймыз.

Шекара маңындағы елді мекендердің ахуалы жеріміздің тұтастығына және еліміздің амандығына тікелей ықпал етеді. Шын мәнінде, бұл – стратегиялық маңызы бар мәселе. Өкінішке қарай, шекара шетіндегі кейбір елді мекенде халық саны күрт азайып кетті. Бұған бір кездегі аудандарды біріктіру жөніндегі шешімдер де ықпал еткені сөзсіз.

Облыстардың ішкі аумақтық-әкімшілік құрылымында ойланатын тұстар бар. Біз былтыр Абай, Ұлытау және Жетісу облыстарын құрдық. Бұл шешім аймақтардың дамуына тың серпін берді.

«Аманат» партиясы бірқатар шекаралас ауданды қалпына келтіру туралы бастама көтергенін білесіздер. Үкімет менің тапсырмаммен бұл мәселені пысықтады. Мен соған сәйкес Қатон-Қарағай, Марқакөл және Мақаншы аудандарын қалпына келтіру туралы негізгі шешімді қабылдадым. Әрине, бұған арнайы дайындық керек. Қажетті есеп-қисабын жасап, қаражатымызға, бюджеттің мүмкіндігіне қарауымыз керек. Тиісті жұмыстың бәрін биыл аяқтап, алдағы екі жылдың ішінде осы үш ауданды қалпына келтіре бастаймыз. Бұл – ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұрғысынан қарасақ та, өте маңызды мәселе. Осы мәселені көпке созбай, шешуіміз қажет.

Жалпы, аудандарды қосу немесе тарату ондағы жұрттың күнделікті өміріне тікелей әсер етеді. Шешім қабылдаған кезде халық саны, экономикалық әлеуеті, инфрақұрылымы түгел ескерілуге тиіс.

Мен аймақтарды, оның ішінде ауылды өркендету ісіне ерекше мән беремін. Былтыр Президент сайлауынан кейін, ең алдымен, ауылды дамыту мәселесіне арналған Жарлыққа қол қойдым. Үкімет алдағы 5 жылда ауылды дамытуға айрықша күш салатын болады.

Ауыл – қазақтың алтын бесігі. Елге еңбегі сіңген көрнекті тұлғалардың басым көпшілігі ауылдан шыққан. Біз елімізді өркендетеміз десек, ауыл мектебінің жай-күйін жақсартуды мықтап қолға алуымыз керек. Бұл жұмысты «Ауыл – ел бесігі» арнайы жобасының аясында кешенді түрде жүзеге асыру қажет. Яғни, мектеп салу, күрделі жөндеу жүргізу және оны жабдықтау жұмысын тиісті деңгейде атқару маңызды.

Қоғамда жиі көтерілетін тақырыптың бірі – мемлекеттік тіл. Осы мәселе бойынша пікірімді тағы да айтайын. Жалпы, елімізде тіл саясаты байыппен жүргізіліп жатыр. Түрлі этнос өкілдерінің өз тілінде сөйлеуіне барлық жағдай жасалған. Осы ұстаным өзгермейді. Бұл – ішкі тұрақтылықтың негізгі факторларының бірі

Мен мемлекеттік тілді дамытуға баса мән беріп отырмын. Қазақ тілін қолдану аясы барлық салада кеңейіп жатыр. Қазір тіліміз дамымай жатыр деп алаңдауға ешбір негіз жоқ. Болашақта мемлекеттік тілдің тұғырын нығайта түсу үшін басқа да маңызды шаралар қабылдаймыз.

Мемлекеттік тілдің жағдайын айтып, шу көтеретін кейбір адамдар бұл мәселені саяси құрал ретінде пайдаланады. Халық арасында дау шығарғысы келеді. Ақырында, осындай келеңсіз, ойсыз әрекеттер мемлекетіміздің қауіпсіздігіне зиян келтіреді. Мұны ашық айту керек. Себебі тіл – біздің геосаяси кеңістікте «саяси себеп, саяси сылтауға» айналуда. Ал нақты қазіргі ахуалға қарайтын болсақ, тілдің жағдайы бұрынғыдан әлдеқайда жақсы. Мәселе тілге келгенде, дау-дамай, даңғаза жасамай, тілімізді дамыта түсу үшін нақты іс-әрекетке көшуіміз керек. Сонда ғана біз табысқа жетеміз.

Бүгінде қазақ тілі креативті индустрияның тіліне айналды. Мысалы, «Аватар» сияқты әлемге белгілі фильмдер қазақша сөйлеп жатыр. Сондай-ақ Қазақстанның атын бүкіл әлемге танытып жүрген талантты жастарымыз да қазақ тілін дүние жүзіне паш етуде, тілімізді өнерімен, еңбегімен, яғни нақты ісімен дәріптеп жүр. Бұл – біздің жастарымыздың саналы таңдауы.

Қазақ тілі – азаматтық бірегейлігіміздің және рухани бірлігіміздің нышаны. Біз оны күнделікті қарым-қатынастың ғана емес, нағыз ғылым мен білімнің тілі етуге тиіспіз. Бұл міндет жөнінде бұрын да айтылды, осы мақсатты күшпен, айқай-шумен емес, ақылмен, парасатпен іске асыруымыз керек. Бұл – бүкіл қоғамның ортақ міндеті.

Қазақ тілі барша Қазақстан халқын ұйыстыратын басты құндылықтың бірі ретінде дами береді. Бұған ешқандай күмән болмауға тиіс. Ең бастысы, тіл саласындағы біздің бағдарымыз – айқын, баршаға түсінікті.

Сондай-ақ шетелдегі қандастарымызбен тығыз қарым-қатынас орнатып, рухани байланысты нығайта береміз. Бұл мәселе – менің жеке назарымда. Жалпы, осы айтылған жұмыстың бәрін рет-ретімен жасасақ, көздеген мақсатымызға міндетті түрде жетеміз.

Олардың басым көпшілігі орынды. Қазіргі таңда біз мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту үшін нақты шаралар қабылдап жатырмыз. Негізгі міндет – жергілікті өзін-өзі басқаруды күшейтіп, мемлекеттік қызметшілерге көбірек дербестік беру.

Бұдан бөлек, аудан және ауыл әкімдерін сайладық. Облыстық мәслихаттарға сайлау аралас жүйе арқылы, ал аудан мәслихаттарына тек бір мандаттық қағидат бойынша өтеді. Алдағы жұмыс – ауқымды. Біраз уақыт қажет екені түсінікті.

Ең бастысы, біз мемлекеттік аппарат өкілдерінің сана-сезімін өзгертуге баса мән беруіміз қажет. Олар туған-туыстарының арасында не болмаса қоғамда абырой-беделге ие болуды емес, ең алдымен, халыққа, елге адал қызмет етуді мақсат тұтуға тиіс. «Адал азамат» дегеніміз – осы.

Соңғы кездері мен бірқатар кадрлық өзгерістер жасадым. Бұл ретте ешқандай науқаншылдыққа, мемлекеттік қызметшілерді, жоғары лауазымды тұлғаларды жаппай қызметтен босатуға жол берілген жоқ. Ең алдымен, олардың іскерлік қабілеті мен тәжірибесі ескерілді. Сондай-ақ жас, білікті азаматтар бірқатар маңызды министрліктің тізгінін ұстады. Әрине, олардың тәжірибесі, соның ішінде өмірлік тәжірибесі аз екені сөзсіз. Бірақ бұл – уақытқа байланысты мәселе. Бастысы, олардың бойында еліміздің жарқын болашағы үшін адал қызмет етуге қажетті білім, ерік-жігер бар.

Басшылық құрамды жаңарту жұмысы жалғасын табады. Мемлекет басшысы ретінде айтарым, министрлердің, әкімдердің және басқа да мемлекеттік қызметшілердің бойында негізгі екі қасиет болуы керек. Бұл – профессионализм, яғни нағыз маман болу және отаншылдық. Ал олардың Президенттің жеке басына адалдығы мен үшін маңызды емес.

Мемлекет басшысын мадақтаудан гөрі жұмысты адал атқарып, халықтың алдында абыройлы болу әлдеқайда маңызды. Барлық мемлекеттік қызметшілерге осыны айтқым келеді.

Сондай-ақ жасалған реформалардан кейін Қазақстан Президенті мемлекеттік басқарушы, яғни Конституцияда көрсетілген 7 жылдық мерзімге халықпен өзара келісімшартқа отыратын менеджер ретінде қызмет етеді. Президент – әулие емес, халықтан биік тұлға емес.

Алайда қоғамымыз Мемлекет басшысына, басшылық қызметтегі адамдарға құрметпен қарауы керек, яғни саяси тұрғыдан көзі ашық, жауапкершілігі жоғары азаматтар ретінде оларға ой-пікірін, ұсыныстарын айтып отыруы қажет. Осылайша, елімізде саяси мәдениеттің, өркениетті қоғамның озық үлгісі қалыптасады. Бүгін өтіп жатқан Ұлттық құрылтайдың негізгі мақсаты да – осы.

Дәл осындай форумда Қазақстанның дамуына байланысты салмақты, іргелі ұсыныстар айтылуы керек. Біз бірге болсақ, алынбайтын қамал жоқ.

Бүгін мен ұсынған бастамалар – алдағы ауқымды жұмыстың бір бөлігі ғана. Жаңа идеологиялық тұжырымды орнықтыру үшін мемлекеттік аппарат, сарапшылар, ғалымдар, тілшілер, азаматтық қоғам өкілдері – бәрі жұмылуы қажет. Президент Әкімшілігі жұмыс жоспарын әзірлеп, айтылған мәселелерді түгел қатаң бақылауға алады.

Біз Әділетті Қазақстанды құрып жатырмыз. Бұл – өте жауапты әрі абыройлы міндет. Біз отаншылдығымызды және елге жанашырлығымызды нақты іспен көрсетуіміз керек. Адал азамат болуға ұмтылуымыз қажет. Сонда әрқайсымыз Отанымызды өркендетуге үлес қосамыз.

Мен үшін Ұлттық құрылтай жұртшылықпен кездесіп, жай ғана пікір алмасатын жер емес. Оны еліміздің мәдени-рухани өрлеуіне жол ашатын шамшырақ деуге болады. Яғни, құрылтай алаңында қоғамның жаңа этикасын және оның жаңа даму үлгісін қалыптастыру мәселесі қаралады. Әрине, бұл – бір күнде бітетін шаруа емес. Ол үшін күн сайын тынымсыз еңбек етуіміз керек. Бір сөзбен айтқанда, мемлекет пен қоғам бірге жұмылып жұмыс істеуі қажет. Бұл ұлтымыздың бойына орасан зор күш-қуат дарытады, өзгеріске деген құлшынысын оятады. Сонда ғана еліміз көздеген мақсатына жетеді. Осылайша, алдағы онжылдық еліміздің нағыз өрлеу дәуіріне айналмақ. Мен бұған кәміл сенемін.

 

Баршаңызға мәлім, қазір Қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссия жұмыс істеп жатыр. Осыған байланысты көптеген архив материалдары зерттелуде. Бұрын халқымызға беймәлім болған тың мәліметтер жарыққа шығып жатыр. Жақында сол құжаттардың ішінен «авторы Жүсіпбек Аймауытұлы» деп көрсетілген шығарма табылды. Мұны екі дерек көзі растап отыр. Өлеңмен жазылған туындыны сол кезде тәркіленген Алаш зиялылары еңбектерінің бір бөлігі деуге негіз бар. Онда ұлттың жаны ешқашан өлмейтіні жырланған.

Шын мәнінде, қазақтың қайсар рухы ешқашан сынбаған. Керісінше, әрбір қиындық жұртымыздың жігерін жанып, халықты шыңдай түскен. Алаш рухы Қазақ мемлекетімен бірге мәңгі жасайды. Ұлттың жаңа сапасын қалыптастырып, әлемдегі өз орнымызды айқындаймыз. Қазақ елінің Адал азаматтары болып, Әділетті Қазақстанды бірге құрамыз. 

 

Жиынның соңында елдің рухын көтеретін тағы бір жақсы жаңалықты сіздермен бөліскім келеді.

Әйгілі Марал ишанның Кенесары ханға сыйлаған Құраны табылды. Бұл – еліміздің рухани өміріндегі елеулі оқиға.

Марал ишан барша қазаққа танымал адам болған. Ол – төл тарихымызда ерекше орны бар Кенесары ханның үзеңгілес серігі.

Бұл Құран екі ғасыр бойы қолдан қолға өтіп, ақыры шетелге шығарылған екен. Оны жанашыр азаматтардың, меценаттардың көмегімен Қазақстанға қайтарып алдық. Құранда Марал ишанның және Кенесары ханның мөрі бар. Жәдігерге жан-жақты сараптама жасалды. Отандық және шетелдік ғалымдар Құранды мұқият зерттеді. Құранның, расында, Марал ишанға тиесілі болғаны және Кенесары ханға берілгені анықталды.

Кез келген өркениетті ел өзінің тарихи мұраларына зор құрметпен қарайды. Оны қастерлеп, мұражайға немесе басқа да арнайы орындарға қояды. Біз де бабалардан мирас болған әрбір жәдігерді қадірлеп, сақтай білуіміз керек. Осы Құранды жақында Қазақстан мұсылмандарының Діни басқармасына табыс етеміз. Өйткені бұл – бүкіл елге ортақ қазына. Құнды мұраның барша халқымыз үшін қастерлі орында тұрғаны абзал. Сондықтан Құранды қалпына келтіріп, Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне қойған жөн деп санаймын.

Кезінде Тайқазанның елге оралуын жұрт жақсы ырымға балаған еді. Көп ұзамай Қазақстан Тәуелсіз мемлекет болды. Ұлт азаттығы үшін күрескен Кенесарының қолында болған Құран кітабының елге келуі де жақсы ырым деп ойлаймын. Бұл оқиға Қазақстанның жаңа дәуірінің берекелі бастауы болсын деп тілейік.

Осымен, Ұлттық құрылтайдың екінші отырысын қорытындылайық. Былтыр Ұлытауда, биыл киелі Түркістанда бас қосып, елдік мәселелерді талқыладық. Ел тарихында айрықша орны бар тағы бір аймақ – Атырау облысы. Ондағы әйгілі Сарайшық қаласында атақты хандарымыз ордасын тіккен. Мен Ұлттық құрылтайдың келесі отырысын осы шежірелі аймақта өткізуді ұсынамын.

Елімізде лайым жақсылық көп болсын!

Баршаңызға амандық тілеймін!

 

 

В начале своего выступления хочу сразу подчеркнуть, что, на мой взгляд, Национальный курултай – это не торжественное собрание, на котором произносятся высокопарные речи.

Наши предки созывали курултаи в критические периоды истории, чтобы обсудить и принять важные для страны решения.

Сегодняшний курултай проходит после трагедии, в результате масштабных пожаров в области Абай погибли наши сограждане.

Еще раз повторюсь: мы должны извлечь уроки из этой трагедии и принять конкретные решения.

Выпавшие на нашу долю испытания прежде всего проверяют на прочность наше единство. Такие сложные моменты показывают, что самое важное – это взаимная солидарность, поддержка и ответственность. Вы это и сами хорошо понимаете.

Национальный курултай является уникальной площадкой, консолидирующей наш народ для достижения общих целей.

Инициатива о созыве Курултая была выдвинута мною в мартовском Послании прошлого года. Этот шаг был обусловлен необходимостью укрепления общественного диалога, широкого обсуждения вопросов и задач, влияющих на будущее нашей страны.

Первое заседание Курултая мы провели ровно год назад в Улытау – колыбели нашей многовековой государственности, месте, где принимались судьбоносные решения. Эта традиция продолжилась и в этом году.

Сегодняшнее мероприятие проходит в священном для всего тюркского мира городе. Наш народ по традиции называет Туркестан духовной столицей страны. Однако его роль гораздо выше.

Туркестан занимал особое место в нашей истории. С древних времен он выступал крупным торговым узлом на Великом Шелковом пути, был духовно-образовательным центром для всех братских народов. Здесь покоятся многие выдающиеся личности, оставившие значимый след в истории казахов. Можно сказать, что этот древний город хранит всю многогранную летопись нашего народа и является яркой путеводной звездой цивилизации Великой степи.

На протяжении веков Туркестан был важным политическим центром и столицей нашего государства. Здесь располагались ставки многих наших ханов, правивших бескрайними степными просторами. Отсюда вершили правосудие и призывали народ к единению наши мудрые бии.

Все это подчеркивает централизованный характер и глубокие корни нашей государственности. Династия ханов от Жошы до Кенесары более шести столетий правила в Великой степи. Таких примеров очень мало в мировой истории.

Сейчас мы находимся вблизи городища Культобе и неподалеку от местности Ордабасы, которую Абиш Кекильбаев называл «Каабой казахского духа».

Именно в таких знаковых местах множество раз собирались представители нашей нации для принятия мудрых, взвешенных решений, определявших будущее страны в узловые моменты истории. Народ поддерживал их, вверяя судьбу страны в руки своих лучших сынов. Таким образом, будучи едиными, мы успешно противостояли всем внешним вызовам и угрозам.

Сакральный Туркестан, являющийся оплотом единства народа и целостности страны, будет выполнять эту высокую миссию и далее. Это накладывает особую ответственность на руководителей данного региона.

Сколько бы эпох не сменилось, преемственность поколений не нарушится. Нынешнее заседание Национального курултая особенное по форме и глубокое по содержанию.

Со вчерашнего дня здесь обсуждался ряд важных тем. Члены Национального курултая в интересных и всесторонних дискуссиях с членами Правительства по многим вопросам высказали свои позиции, выдвинули новые инициативы.

Администрация Президента детально изучит все конструктивные предложения и подготовит по ним общее концептуальное видение. Они должны быть в обязательном порядке учтены в предстоящей работе.

Благодарю всех за активное участие в работе Курултая. 

 

Прошел ровно год после первого заседания Национального курултая. Этот отрезок времени стал историческим на пути построения Справедливого Казахстана.

Придав нашему Основному закону истинный дух справедливости, мы провели конституционную реформу, которая укрепила фундамент государства и задала долгосрочный демократический вектор развития страны.

За короткий срок мы сформировали качественно иную конфигурацию ключевых институтов власти, значительно расширили участие граждан в принятии решений, комплексно укрепили систему защиты прав и свобод человека.

Все это серьезно повысило стратегическую устойчивость и эффективность нашей политической системы, сделало ее более справедливой, открытой и конкурентной.

Некоторые люди сомневались в успехе наших преобразований. Но мы не свернули с нашего курса, а последовательно реализовали намеченный план масштабной политической модернизации. Мы проделали эту огромную работу вместе.

Сегодняшний Казахстан сильно отличается от того, каким он был три, два и даже год назад. Благодаря единству и солидарности народа, конструктивному общественному диалогу мы за небольшой период времени совершили настоящий прорыв.

По сути, Казахстан стал единственной страной в нашем геополитическом регионе, осуществившей в столь сжатые сроки такие кардинальные изменения в политической системе. Наши последовательные новации сформировали особую – казахстанскую – модель политических реформ, которая в будущем будет наполняться новым содержанием.

Однако мы не должны останавливаться на достигнутом. Мы все еще находимся в начале большого пути, впереди много работы.

Построение Справедливого Казахстана – задача всего общества, а не только министров или акимов. Для достижения этой цели недостаточно проведения политических и экономических реформ. Важно, чтобы произошла модернизация наших индивидуальных и общественных ценностей и моделей поведения, поменялось мировосприятие нашей нации. Без этого любые преобразования будут напрасны. Одним словом, если не изменятся наши помыслы и устремления, не изменится ничего.

Сегодня мы видим беспрецедентное обострение международной ситуации. Некоторые крупные страны пытаются буквально продавить свою повестку, навязать свои стандарты.

Причем столкновение различных, зачастую диаметрально противоположных идей и подходов сейчас происходит не только в геополитике или экономике, но затрагивает даже сферу культуры и духовных ценностей, другими словами, идеологию. Это чревато самыми серьезными негативными последствиями для безопасного существования целого ряда государств и народов.

Международная ситуация не внушает оптимизма, поэтому Республика Казахстан должна быть едина как никогда.

От качества нашей нации в первую очередь зависит то, какое место мы займем в мироустройстве будущего. Если мы хотим стать сильной страной, мы должны вместе найти ответы на фундаментальные вопросы о том, какое будущее мы строим, в чем заключается наша национальная мечта, каким должен быть гражданин Казахстана, где наши точки опоры, в чем состоит миссия нашей страны. Сегодня я хочу представить свое видение на этот счет.

Перед нами стоит насущная задача совместить проводимые политические и экономические реформы с глубинными социокультурными переменами в обществе. Мы должны продолжить свое движение вперед и постоянно работать над укреплением своих ценностей, методично избавляясь от всего, что мешает прогрессу страны. Только так мы получим новое качество нации и укрепим нашу многовековую государственность. Иначе мы окажемся на обочине истории и канем в Лету.

Я прекрасно отдаю себе отчет в том, что какие-либо ценности невозможно внедрить специальным указом или законом. Различные концепции и доктрины без простых и понятных оснований имеют искусственный характер и обречены на провал. Становление любой жизнеспособной, устремленной в будущее идеологии – всегда результат совместного поиска государства и общества.

Мы должны гармонично объединить свои традиционные ценности с современными культурными нормами. Глядя на соотечественников – патриотичных, талантливых, смелых, образованных, целеустремленных, трудолюбивых – я с большим оптимизмом смотрю в будущее. Я вижу, как наша молодежь, растущая в свободной и независимой стране, достигает больших высот в науке, образовании, музыке, кино, спорте и других сферах, показывая миру уникальность нашей страны, наше мировосприятие и нашу самобытность. Наша молодежь по-современному возрождает наш национальный дух, соединяя опыт прошлого и горизонты будущего.

Задача государства – сохранить и многократно усилить этот позитивный импульс. Сделав это, мы сотворим свой казахский ренессанс и собственную эпоху реформации.

Мы, представители старшего поколения, должны на деле продвигать ценности труда и предприимчивости, отучать молодых людей от многословия, славословия, лености, равнодушия, безделья.

Мы как общество должны меняться не для того, чтобы нас кто-то оценил или похвалил, а прежде всего ради самих себя, ради будущего страны и будущего наших детей.

Откровенно говоря, иной раз кажется, что нас волнует то, что о нас подумают, а не то, кем мы являемся на самом деле. Можно сказать, что это уже стало для нас обычным явлением.

Безусловно, гостеприимство – хорошее качество. Но наводить порядок в своих домах только в ожидании гостей неправильно. Чистота и аккуратность должны стать для нас ежедневной нормой. Благоустроенные города и села, чистые и ухоженные парки, скверы, подъезды, дворы нужны прежде всего нам самим. Все мы хотим и стремимся к тому, чтобы наши дома были уютными и красивыми. Это абсолютно нормально. Такое же отношение у граждан должно быть к общественным пространствам и нашей уникальной природе. Казахстан – это наш общий дом и только от нас зависит, каким он будет.

Недавно наши крупные города столкнулись с нехваткой воды и перебоями в водоснабжении, что вызвало справедливое недовольство граждан. Безусловно, это серьезное упущение в работе акимов. Данную проблему нужно срочно решить. В противном случае я приму соответствующие решения.

Нам следует стремиться к созиданию не по форме, а по содержанию. «Быть, а не казаться» – вот наш принцип.

Наша новая общественная этика должна базироваться на ценностях единства и стабильности, справедливости и солидарности, закона и порядка, доверия и ответственности. Она должна стать воплощением патриотизма, гуманности, культа знаний, профессионализма, бережливости, трудолюбия. Превыше всего должно цениться одно из самых значимых качеств личности – трепетное отношение к своей земле и стране.

Человека, олицетворяющего эти благородные качества, можно охарактеризовать одним глубоким словосочетанием – ответственный гражданин – «Адал азамат». Справедливый Казахстан построят только ответственные граждане. Эти понятия тесно связаны между собой, одно невозможно без другого.

Ответственность перед своей страной и семьей – это признак высоконравственной и зрелой личности.

Человек, добросовестно работающий и получающий свой доход честным путем, достигнет подлинного успеха и будет всегда пользоваться заслуженным уважением в обществе.

Великий Абай говорил, что приобретение богатства честным трудом является достойным занятием для поистине благородного человека. Человек чести никогда не поступит несправедливо.

Справедливое общество утвердится только в том случае, если в каждой сфере на первом месте будет стоять ответственность и порядочность, будет жестко пресекаться коррупция и все решения будут приниматься, исходя из национальных интересов. Одним словом, истоки всех благих дел в обществе берут свое начало в идеалах ответственности, честности и верности долгу.

Поэтому «Справедливый Казахстан» и «Ответственный гражданин» – это два взаимосвязанных понятия, которые всегда должны рассматриваться в качестве незыблемых опор нашей страны.

Для построения Справедливого Казахстана каждый наш соотечественник должен стремиться стать ответственным гражданином. Мы должны воспитывать подрастающее поколение как ответственных граждан своей страны.

Для укоренения новых ценностей и усиления общенациональной идентичности необходимо вести системную идеологическую работу. Позвольте остановиться на её конкретных направлениях.

Сегодня уровень влияния любого государства во многом определяется силой национального бренда, для эффективного продвижения которого важно придерживаться единой стилистики и общих стандартов. Наши символы должны четко и ярко выражать наш уникальный национальный код.

На недавней сессии АНК я высказался о необходимости дальнейшего совершенствования геральдической символики страны. Думаю, что прежде всего нужно привести к единому знаменателю гербы наших регионов и городов.

Сейчас многие из них не соответствуют самым элементарным требованиям и канонам, различаясь по форме и содержанию. Это вызывает обоснованную критику общественности. Поэтому в данной сфере необходимо провести тщательный анализ и выработать общие подходы. Следует упорядочить систему разработки и утверждения региональной символики, сделав ее единой для всех регионов.

Отдельно остановлюсь на системе государственных наград.

В этой важной сфере у нас сложились свои устоявшиеся традиции. В нашей стране много тех, кто своим ежедневным кропотливым трудом вносит большой вклад в развитие государства и обеспечение безопасности граждан. Это учителя, врачи, ученые, предприниматели, полицейские, военнослужащие, спасатели и представители множества других профессий. Государство всегда должно поддерживать и отмечать заслуги таких граждан – созидателей и настоящих патриотов. Я уделяю этому особое внимание.

Очень важно, чтобы ордена и медали имели глубокую символику, были уникальными и находили широкий отклик в обществе. Для этого систему государственных наград нужно сделать менее абстрактной, более понятной и близкой народу.

Недавно мы придали государственным премиям персонифицированный характер, назвав их в честь таких выдающихся мыслителей и просветителей, как аль-Фараби, Абай, Ахмет Байтурсынов. Данный подход позволяет сохранить в памяти имена великих сынов и дочерей нашего народа, широко продвигать в обществе их прогрессивные взгляды.

По сути, именно из таких решений и формируется наша национальная идеология.

Систему государственных наград необходимо трансформировать в таком же ключе.

Орденам и медалям во многих странах присваиваются имена выдающихся деятелей. Это делается для укрепления гражданского патриотизма, укоренения в общественном сознании знаковых исторических фигур.

Нам нужно взвешенно использовать этот опыт в работе по совершенствованию системы государственных наград.

Необходимо подумать над тем, чтобы присвоить ряду наших орденов имена выдающихся деятелей нашего народа. Думаю, что для каждого гражданина нашей страны было бы большой честью стать кавалером орденов, носящих, к примеру, имена Султана Бейбарса и ряда других исторических личностей.

Ранее мною было поручено разработать и утвердить новую государственную награду «Ел бірлігі», которая впервые будет вручаться в День Республики в этом году.

В следующем году в День Республики мы отметим заслуги отличившихся граждан орденами, названными в честь исторических фигур.

Администрации Президента совместно с уполномоченными государственными органами, учеными и экспертами необходимо детально проанализировать этот вопрос и внести конкретные предложения до конца текущего года.

Все развитые государства уделяют особое внимание формированию канонического образа своего прошлого. В этом ключевую роль играет многотомное научное издание по истории страны.

Стратегическая задача по подготовке многотомной истории Казахстана, отвечающей современным научным подходам, все годы Независимости оставалась нерешенной в полной мере. Поэтому в статье «Независимость превыше всего» мною была инициирована подготовка нового многотомного издания по истории Казахстана.

Группой отечественных и зарубежных историков проведена первичная работа по написанию семи томов истории Казахстана с древнейших времен до наших дней. Теперь дело за основательной научной и стилистической редакцией материала, единым визуальным оформлением.

Необходимо, чтобы семитомник исключил концептуальные ошибки и недочеты прошлых изданий, охватывал все последние открытия по истории Казахстана, органично включал в общемировой контекст происходившие на нашей территории исторические процессы, представлял собой цельную и объективную летопись страны без нагромождения противоречивых фактов и мифотворчества. Принципиально важно сделать текст легким и интересным для восприятия читателей всех возрастов.

Подготовку многотомника по истории Казахстана нужно завершить до середины следующего года. А затем следует провести его широкое обсуждение в научной среде.

Этот труд внесет большой вклад в укрепление нашей государственности и исторического самосознания нации.

Наша многовековая история – это предмет нашей национальной гордости, важная составляющая культурного кода нашего народа. Поэтому одной из первостепенных задач государства является создание необходимых условий для её всестороннего изучения, осмысления и популяризации.

Важным инструментом исторического познания выступает археология.

Ключевой научной организацией страны, занимающейся системным изучением нашего уникального исторического наследия, является Институт археологии в Алматы. Его нынешнее состояние весьма плачевное.

Для модернизации и обеспечения должной работы Института нужно создать необходимые условия, обеспечив его соответствующими ресурсами. При Институте целесообразно создать специальный фонд археологических находок. Такой опыт широко распространен в мире.

Кроме того, нам следует определить единый ряд выдающихся фигур в истории нашего народа. Они станут одним из ключевых «маркеров» нашей общенациональной идентичности внутри страны и за рубежом.

Важнейшим идеологическим инструментом, имеющим огромное значение для укрепления исторического самосознания, также является ономастика.

Необходимо прекратить практику присвоения различным объектам имен деятелей советского периода, биографии которых целенаправленно мифологизируются в угоду чьим-то личным интересам и предпочтениям.

В целом, в сфере ономастики требуется навести порядок. Работа в этом направлении должна вестись комплексно, последовательно и централизованно.

Ономастика – это не дело потомков и родственников наших предков или известных личностей, это прерогатива государства. Все ономастические процедуры нужно четко регламентировать с учетом не только региональных особенностей, но и общенациональных приоритетов.

Для модернизации страны нам необходимо эффективно использовать возможности «мягкой силы».

Одним из ключевых институтов здесь должно стать Казахстанское агентство по международному развитию «KazAID» при министерстве иностранных дел. Во многих странах подобные структуры занимаются продвижением своего национального бренда, истории и культуры. Такой подход позволяет им содействовать укреплению позитивного имиджа страны, формировать благоприятные условия для реализации внешнеполитических инициатив и усиления позиций бизнеса в мире.

Депутат Мажилиса Жулдыз Сулейменова только что высказалась о необходимости поддержки предпринимателей, занимающихся популяризацией национальных ценностей. Это тоже очень правильное начинание.

Казахская культура многогранна. От наших предков нам досталось огромное наследие, которое нужно последовательно модернизировать и продвигать во всем мире.

Например, мавзолей Ходжи Ахмеда Яссауи считается одним из символов нашей уникальной истории и занимает особое место в системе наших духовных ценностей. Внесено предложение придать данному объекту статус национального историко-культурного памятника. Я поддерживаю эту инициативу.

Говоря о Туркестане и мавзолее, невозможно не сказать о самом Ходже Ахмеде Яссауи. Это выдающийся мыслитель, один из столпов нашей духовности, который внес огромный вклад в утверждение ислама во всем тюркском мире. Преемственность духовных традиций Великой степи, берущая свое начало от Яссауи, не прерывается и по сей день.

В этом году исполняется 930 лет с его рождения. В этой связи нужно придать новый импульс работе по изучению и популяризации трудов мыслителя. Следует также проработать вопрос создания центра или института, который будет целенаправленно заниматься яссауиведением.

Наряду с мавзолеем Ходжи Ахмеда Яссауи у нас есть и другие объекты, имеющие высокую духовную ценность и заслуживающие стать общечеловеческим достоянием. Сейчас подана транснациональная заявка на включение нескольких объектов в Список всемирного наследия ЮНЕСКО. Эта работа ведется совместно с соседними странами.

Недавно по моему приглашению в Казахстан приезжала генеральный директор ЮНЕСКО, госпожа Одрэ Азуле. Она специально посетила город Туркестан. Этот визит главы влиятельной международной организации в нашу страну стал первым за последние десять лет.

Я провел отдельную встречу с госпожой Азуле, в ходе которой она вручила мне подтверждающие сертификаты о включении в список ЮНЕСКО заповедников «Бурабай» и «Маркаколь», а также музыкально-кукольного искусства «Ортеке».

Безусловно, это внесет значимый вклад в продвижение природного и культурного наследия Казахстана в мире. Необходимо продолжить работу по включению наших уникальных традиций и объектов в список нематериального культурного наследия.

Наша страна является средоточием и местом пересечения разных культур, которые органично вплетены в наш национальный код. Мы высоко ценим свою историю, связанную с именами выдающихся представителей многих народов. Например, в Казахстане есть уникальные музеи таких широко известных в мире поэтов и писателей, как Александр Пушкин, Тарас Шевченко, Федор Достоевский, Михаил Шолохов и ряда других. Необходимо сохранять и изучать это наследие, олицетворяющее многогранность нашей национальной культуры.

Еще одна наша отличительная особенность заключается в том, что мы являемся наследниками кочевой цивилизации. Это один из главных брендов нашего народа, известный всему миру.

По моей инициативе в следующем году в Казахстане пройдут V Всемирные игры кочевников. Данное событие будет содействовать развитию национальных видов спорта. Эти международные соревнования мы должны провести на самом высоком уровне.

Нам необходимо укрепить свою национальную идентичность. Каждая нация в мире по-своему уникальна. Мы должны это правильно понимать. Уникальность нашей нации должна заключаться в успешности. Чтобы быть успешными, нам нужно совершать конкретные дела, а не следовать громким лозунгам, живя в плену иллюзий. Это должно быть ясно и понятно всем гражданам.

У нас должен быть четкий ответ на вопрос: «Каким образом мы станем успешной страной»? Качества, присущие ответственному гражданину, необходимо укоренить в сознании подрастающего поколения.

Новое качество нации сформируется только через развитие образования, науки и культуры. Данные направления можно назвать незыблемой триадой духовного развития нашего общества.

Мы должны уделить особое внимание воспитанию подрастающего поколения, ориентировать его на достижение благих целей. В эпоху интернета это непростое дело.

Нужно сказать открыто: сейчас дети и подростки, по сути, воспитываются социальными сетями. Если мы не будем направлять детей, показывать им правильный путь – это может стать крайне опасной тенденцией. Среди молодых людей есть и те, кто посредством интернета попали в сети радикальных религиозных течений. Плохие привычки молодежи – это прежде всего упущения старшего поколения.

Мы должны всячески оберегать нашу молодежь от негативного влияния глобализации.

Важно усилить меры, направленные на улучшение воспитательной работы. Не секрет, что в этой сфере накопилось очень много проблем. Воспитательная работа в школах хромает. В последнее время в учебных заведениях участились факты буллинга, насилия, агрессии. Подобные случаи даже снимаются на камеру и выкладываются в социальные сети. Это превращается в определенную моду. Жестокость детей порой переходит все границы.

Не сходит с повестки дня и проблема семейно-бытового насилия. Люди, совершившие такие правонарушения, в обязательном порядке должны привлекаться к соответствующей ответственности в рамках закона.

Наше успешное развитие напрямую зависит от такого важного социального института, как семья. Если в казахстанских семьях будет царить счастье и благополучие, то и будущее нашей страны будет светлым.

Учитель Востока аль-Фараби говорил, что знания без должного воспитания – это враг человечества. Воспитание детей – задача в первую очередь родителей. Однако, зачастую родители сами подают неправильные примеры своим детям. Некоторые безучастно, равнодушно относятся к вопросам, связанным с воспитанием детей, перекладывая всю ответственность на школы и учителей.

Главное богатство государства – это люди, то есть граждане. Это очевидно. Но как бы то ни было, родители ведь сами открывают ребенку дверь в этот мир. Они это делают не для государства, не для общества, а прежде всего для самих себя. Поэтому каждому родителю следует уделять первостепенное внимание воспитанию сознательного поколения.

Необходимо, чтобы и школа выступала не только очагом знаний и просвещения, но и выполняла воспитательные функции. Задача учителя наряду со знаниями прививать ученику гуманистические идеалы.

В этой связи мы как общество должны уделить этому вопросу особое внимание, активно включившись в воспитательную работу в детских садах и школах.

Нужно культивировать в детях общечеловеческие и национальные ценности. Выпускники наших школ в первую очередь должны воплощать в себе качества ответственного гражданина.

В каждом ребенке необходимо укоренять чувство патриотизма. Следует придать импульс деятельности детско-юношеских организаций.

Любовь к Родине – это не громкие лозунги и бравурные марши на больших собраниях. Патриотизм – это чувство, идущее глубоко из сердца. Патриотизм – это когда человек постоянно следит за чистотой и порядком в своем доме, дворе и городе, бережно относится к общественным пространствам, не мусорит и не плюется, где не попадя. К сожалению, на сегодняшний день даже в Астане наши сограждане безответственно относятся к окружающей среде, особенно в летний период засоряя парки. Это делают не инопланетяне, а наши же соотечественники. Многие иностранцы, гости нашей столицы видят это и удивляются. Это очень печальные факты.

Человек, искренне любящий свою Родину, всячески оберегает природу своей страны. Он с трепетом относится к каждому цветку, каждому дереву, на деле показывая истинный патриотизм.

В своих выступлениях я часто говорю о волонтерах. Это настоящие патриоты, которые вносят большой вклад в развитие и улучшение облика нашей страны. Нам нужно поддерживать волонтеров всем обществом, по достоинству оценивая и отмечая их труд.

Вместе с тем важно прививать детям высокую экологическую культуру, показывать им пример бережного отношения к природе.

Необходимо знакомить подрастающее поколение с нашим культурным наследием и учить их ценить его. Для всестороннего духовного развития школьников нужно создать условия, чтобы они могли посещать театры, музеи, различные исторические места. Такие культурно-досуговые мероприятия для учеников должны проходить регулярно и по всей стране. Это общая задача для министерства просвещения и министерства культуры и спорта.

Я также постоянно поднимаю вопросы, связанные с продвижением среди молодежи культа труда и предприимчивости.

К примеру, молодые люди из некоторых соседних стран выезжают за рубеж, где активно занимаются бизнесом. Они открывают магазины, кафе и рестораны в национальном стиле, одним словом – зарабатывают. Будет неплохо, если наша молодежь будет следовать таким примерам.

Конечно, это не в коей мере не призыв к молодым людям уезжать из страны и трудиться за рубежом. Речь идет прежде всего о том, что нет хорошей или плохой работы, ценен любой честный труд. Не нужно политизировать каждый вопрос, предаваться пустословию и ждать манны небесной, а нужно заниматься конкретными делами, которые позволяют получать легальный доход.

На прошлом заседании Национального курултая мною был дан ряд поручений по укоренению среди подрастающего поколения ценностей труда. В частности, благодаря этому в учебные программы школ был возвращен урок труда. Работу в этом направлении необходимо продолжить.

Как прогрессивное общество мы должны всегда с особым почтением относиться к человеку труда. Нет бесполезных профессий, есть бестолковые специалисты. Каждый, кто неустанно трудится, рано или поздно станет настоящим профессионалом своего дела. А настоящие профессионалы будут всегда востребованы.

Мы уделяем особое внимание повышению статуса человека труда. В нашей стране существуют различные профессиональные праздники. Однако зачастую они проходят незаметно. На мой взгляд, заслуги лучших специалистов следует отмечать на государственном уровне в День труда. Этот шаг будет способствовать утверждению культа труда в нашем обществе.

По сути, ведь не важно какую работу выполняет человек, гораздо важнее, как он ее делает. Будь это министр или аким, строитель, врач или учитель – главное, чтобы каждый добросовестно выполнял возложенные на него задачи, честно зарабатывал себе на жизнь.

Обладатель звания «Қазақстанның Еңбек Ері» Вадим Басин очень хорошо высказался по вопросам продвижения в нашем обществе ценностей труда.

Кто является настоящим человеком труда? Прежде всего, это специалист, который полностью выкладывается, чтобы качественно выполнить свою работу. Настоящий человек труда – это человек дела и ответственный гражданин.

К чему приводит безответственность хорошо показали недавние пожары. Такая безответственность есть не только в лесном хозяйстве, но и других отраслях.

Каждый человек должен четко осознавать, что его безответственное отношение к своим обязанностям может привести к общенациональной трагедии. Мы добьемся успеха только тогда, когда во всех сферах, на всех уровнях будет ответственность.

В критических ситуациях четко видно, кто есть кто. Человек, переживающий за страну, радеющий за народ, всегда готов помочь конкретными делами.

К сожалению, сегодня в нашем обществе набирают обороты различные деструктивные культы. Для многих людей, особенно молодых, кумирами стали криминальные лидеры, выдающие себя за таких народных защитников, как Алпамыс батыр. В похожем ключе действуют всякого рода шарлатаны, пользующиеся популярностью среди определенной части наших соотечественников.

Фактически, это банальные секты, которые отравляют сознание наших граждан. За счет псевдоблаготворительности и изощренной психологической обработки они запутывают людей, продвигая ложные ценности и задавая в корне неверные модели поведения. Все это идеологический мусор, информационная шелуха.

Мы как прогрессивная страна должны решительно противостоять распространению этих чуждых нашему народу взглядов. Для этого прежде всего нужно усилить просветительскую работу. В современную эпоху молодежи важно прививать навыки критического мышления. Необходимо создавать условия для расширения горизонтов познания подрастающего поколения. Известный общественный деятель Жаксыбек Кулекеев очень емко и точно высказался об этом.

Ученикам следует читать лекции о полноценном личностном развитии. Со школьной скамьи должны прививаться такие важные сейчас навыки, как умение анализировать и усваивать информацию, правильно планировать время и распределять финансовые средства.

Необходимо оградить подрастающее поколение от различных азартных игр. Эта проблема поднималась членами Национального курултая, в том числе знаменитым спорстменом Исламом Байрамуковым, который её хорошо обрисовал.

Нужно постоянно объяснять детям, что в конечном счете «легкие деньги» не доведут до добра. Подлинного успеха можно добиться только честным трудом.

Хочу также обратить ваше внимание на проблему наркотиков, подрывающую здоровье нации. Наркотики отравляют и физическое, и психологическое здоровье нашей молодежи.

Мы должны на корню пресечь производство и пути распространения наркотических веществ. Иначе будущее нашей страны туманно. Меня сильно тревожит этот вопрос.

Синтетические наркотики получили широкое распространение в нашей стране. Криминальные группировки активно вовлекают молодежь в эту преступную деятельность.

Еще одной напастью, угрожающей здоровью нации, стали так называемые вейпы и различные виды электронных сигарет. К сожалению, их употребление вошло в некую моду среди подростков. Этому способствует их широкая доступность и агрессивная реклама о якобы их безвредности. А на самом деле молодежь подвергает себя серьезной опасности, потому что вейпы сами по себе вредные, и от них до настоящих наркотиков один шаг. Нужно принять срочные и системные меры для борьбы с этим опасным явлением, одними запретами делу не поможешь.

Полиции нужно повысить эффективность своей работы в данном направлении. Я буду держать на особом контроле этот вопрос.

В Казахстане с 2016 года не было специального документа, регламентирующего деятельность по борьбе с наркотиками. Поэтому в прошлогоднем Послании я поручил подготовить Комплексный план. В ближайшие дни Правительство примет этот важный документ, в рамках которого будет проводиться системная работа.

Актуален и вопрос формирования правового сознания, который поднял опытный юрист Серик Акылбай. Очень важно повышать правовую грамотность молодежи. Тогда каждый сможет защитить свои права и не будет нарушать права других. Фундамент нашего государства будет незыблем, если в нашей стране будет царить закон и порядок.

Масс-медиа – важный институт для всесторонней модернизации страны. Они выступают в качестве действенного канала связи между властью и гражданами, ключевого проводника различных точек зрения, надежного барометра общественных настроений. Для решения актуальных задач в этой сфере нам необходимо кардинально перезагрузить информационную политику.

На новый уровень следует вывести креативную индустрию.

В современном мире медиа, кино, сериалы, мультфильмы, спортивные и музыкальные шоу, компьютерные игры и книги представляют собой единый комплекс, нацеленный на формирование прогрессивной системы ценностей и моделей поведения. Мы обладаем большим потенциалом развития в данной сфере. Нужно предпринять системные шаги для его полноценной реализации.

В идеологической работе одним из главных направлений является книгоиздание. Не секрет, что на казахстанском рынке доминирует зарубежная продукция из других стран – около 90% художественной литературы поступает к нам из-за границы. К чему может привести такая тенденция понятно без слов.

Очень важно выпускать как можно больше книг, отражающих нашу страновую специфику и соответствующих нашим национальным интересам.

Нельзя допустить, чтобы смартфон заменил для ребенка книгу. На сегодняшний день в школьных библиотеках страны имеется 130 миллионов книг. Однако доля художественной литературы среди них незначительна.

По сути, только читающая нация может стать по-настоящему интеллектуальной. Мы должны пробудить у подрастающего поколения интерес к чтению книг. Я понимаю, что это очень сложно, особенно в эпоху социальных сетей. Но нам надо заниматься данным вопросом. Другого пути нет.

Поэтому поручаю приступить к реализации новой программы «Детская библиотека». Следует сформировать специальный список книг, охватывающий различные периоды и жанры казахской литературы. Произведения из этого перечня должны быть доступны для всех детей.

Говоря словами Мартина Лютера Кинга, у меня есть план, можно сказать, мечта – построить Президентскую библиотеку, которая работала бы 24 часа в сутки. Такую библиотеку я видел в Анкаре. Посетители этой библиотеки имеют возможность ознакомиться как с художественной, так и специальной литературой, издающейся во всем мире. Думаю, что такую библиотеку у нас можно построить.

Недавно депутат Мажилиса Ерлан Саиров сообщил о проработке различных возможностей по популяризации нашей культуры посредством платформы TikTok. Я поддерживаю данную инициативу. Продвижение наших национальных ценностей в широко используемых молодежью социальных сетях – правильный шаг.

На Западе сейчас постепенно набирает обороты движение так называемых «анти-инфлюенсеров». Это движение противодействует различным фейкам и манипуляциям общественным сознанием, ставит под сомнение всю информацию и нарративы, которые распространяются интернет-изданиями и навязываются гражданам, особенно молодым людям в качестве безальтернативной идеологии.

Вы знаете, что в нашей стране тоже есть такие псевдоиздания, занимающиеся деструктивной деятельностью. За ними стоят конкретные фигуры наших доморощенных толстосумов и даже отдельные влиятельные страны.

Новое движение продвигает традиционные ценности прежде всего в литературе, а также в информационной сфере. Поэтому нам нужно обратить внимание на современные тенденции в мире. Возможно, эти новые тенденции станут определяющей силой оздоровления идеологически отравленной атмосферы.

В целом, в таких важных делах, в том числе книгоиздании, должен активно участвовать Союз писателей Казахстана. Месяц назад состоялось очередное заседание этой организации, на котором был избран ее новый председатель. Им стал известный писатель Мереке Абдешевич Кулкенов. В ходе недавней встречи с ним мы обсудили будущее казахской литературы.

Как Глава государства и гражданин, я всегда оказываю постоянную поддержку развитию казахской литературы. Считаю, что произведения наших писателей и поэтов должны быть доступны читателям, пользоваться спросом среди граждан, особенно у молодежи. Это задача не только государства, но также писателей и поэтов. Читатели ждут от них новых творений, способных дать им духовную пищу. Надеюсь, Союз писателей сможет оправдать эти ожидания, придав новый импульс своей работе.

Я поддерживаю предложение Мереке Кулкенова о возвращении звания «Народный писатель Казахстана», которое должно присваиваться только авторам, создавшим актуальные, интересные, востребованные в народе произведения.

В современных реалиях, чтобы стать сильной страной нам также необходимо уделить отдельное внимание кинематографу, поскольку кино оказывает особое влияние на общественное сознание.

Сложно утверждать, что в нашей стране есть продвинутая киноиндустрия. Только что известный деятель искусств Азамат Сатыбалды высказал ряд концептуальных предложений, направленных на развитие кино.

На сегодня в сфере отечественного кинематографа накопилось много проблем, все чаще стали возникать различные дискуссии и споры. Приведу наглядный пример.

Сейчас владельцы кинотеатров взимают за прокат отечественных фильмов внушительную сумму. Большая часть средств от продажи билетов также уходит кинотеатрам и другим частным компаниям.

Кроме того, кинопроизводители не могут точно определить сколько людей посмотрело их фильмы в кинотеатрах. В итоге, они, затратив массу знаний, времени и энергии на создание кинокартин, получают лишь незначительную долю прибыли.

Чтобы покрыть свои расходы и хоть что-то заработать, кинопроизводители вынуждены снимать фильмы в рамках очень скромных бюджетов. В результате сильно страдает качество фильмов. Поэтому для развития отечественного кино необходим новый взгляд, новый импульс.

К примеру, целесообразно создать цифровую систему, определяющую количество посетителей кинотеатров. Поручаю Министерству культуры и спорта в ближайшее время разработать и внедрить такую платформу.

В целом, нужно комплексно и последовательно решать накопившиеся в отрасли проблемы, рассматривая киноиндустрию как отдельный сектор экономики. Особенно важно наладить конструктивное сотрудничество между кинопроизводителями и кинопрокатчиками, которое бы учитывало интересы обеих сторон. Только в таком случае у нас появится достойное кино о новых героях, знаковых исторических фигурах, важных для нашей страны событиях, которое будет снимать не только «Казахфильм», но и частные студии. Тогда наше подрастающее поколение будет воспитываться не на зарубежных кинообразах, а на собственных героях, мастерски воплощенных на экране.

Вышедшие в свое время фильмы «Қыз Жібек», «Гибель Отрара», «Конец атамана» стали классикой. Считаю, что нам необходимо снимать именно такое кино. Тогда не было ни творческой свободы, ни больших финансовых средств, ни компьютерной графики. Тем не менее, создавались хорошие фильмы, которые до сих пор находят широкий отклик в сердцах людей.

Мы должны откровенно признать, что снятые в последние годы исторические фильмы имеют много оснований для критики.

В целом, нам нужно в тесном сотрудничестве со специалистами комплексно реформировать сферу кино.

Крайне важно, чтобы в процессе принятия решений обязательно учитывались общественные настроения, пожелания и предложения граждан. Такой подход должны исповедовать государственные органы всех уровней. Я говорю об этом постоянно. В конечном счете, это является залогом стабильности и согласия в обществе, устойчивого и динамичного развития нашей страны. Именно в этом состоит суть концепции «слышащего государства».

Сейчас на проведение социологических исследований различным учреждениям выделяются значительные финансовые средства. Однако эта работа ведется несистемно. Как следствие, полученные результаты вызывают сомнения. Поэтому деятельность в данном направлении необходимо проводить компклесно и скоординированно.

Эффективность государственного управления во многом зависит от качества аналитического обеспечения.

Государство остро нуждается в комплексных исследованиях и рекомендациях для решения социально-значимых проблем и обеспечения всестороннего прогресса страны. Однако в настоящее время взаимодействие государственных структур с отечественными «фабриками мысли» и консалтинговыми компаниями недостаточно эффективно и носит ситуативный характер.

Под большим вопросом также эффективность государственных «фабрик мыслей». На сегодняшний день они зачастую дублируют друг друга, не имея четко выраженной специализации.

Нам нужна мощная сеть экспертно-аналитических центров, способных эффективно работать и предлагать качественный и востребованный интеллектуальный продукт. Это имеет особое значение для сохранения идеологического суверенитета нашего государства.

Экспертные организации должны тщательно проанализировать все сферы развития нашей страны с момента обретения Независимости, выявить причины и последствия допущенных ошибок.

Правительство при разработке новых программ должно учитывать эти факторы. Только основанная на комплексных исследованиях и выверенных рекомендациях политика будет успешной.

Земля – наше главное богатство. Без нее не будет и нашего государства. Наши предки оставили нам в наследство огромную территорию. Мы обязаны сохранить и сделать её процветающей.

Порой можно услышать мнение о том, что наша земля распродается иностранцам. Это ложь и дезинформация. По земельному вопросу мы уже приняли основополагающее решение, окончательно закрепленное законом.

Мы будем всегда верны завету предков. Ни одна пядь, ни одна горсть нашей земли не будет отдана иностранцам. Мы будем хранить её как зеницу ока.

Ситуация в наших приграничных районах напрямую влияет на территориальную целостность и благополучие страны. Это вопрос стратегического значения.

К сожалению, в некоторых приграничных населенных пунктах численность населения резко сократилась. На это в том числе повлияло принятое в свое время решение об объединении некоторых районов.

В прошлом году мы создали области Абай, Ұлытау и Жетісу. Этот шаг придал мощный импульс развитию данных регионов.

Как известно, партия «Аманат» выдвинула ряд инициатив по восстановлению приграничных районов. Правительство по моему поручению детально рассмотрело данный вопрос. В результате мною принято важное решение о восстановлении Катон-Карагайского, Маркакольского и Маканчинского районов.

Безусловно, это потребует определенной подготовительной работы. Необходимо провести соответствующие расчеты, исходя из реальных возможностей государственного бюджета. Завершив все предварительные работы в текущем году, в течение предстоящих двух лет мы начнем восстановливать указанные районы. Этот вопрос очень важен и с точки зрения обеспечения национальной безопасности. Нельзя затягивать с его решением.

В целом объединение или разделение районов оказывает непосредственное влияние на каждодневную жизнь граждан. Поэтому при принятии решений важно учитывать численность населения, экономический потенциал, инфраструктурные аспекты таких районов.

Я придаю первостепенное значение благоустройству каждого региона и всех населенных пунктов, особенно аулов. В прошлом году после президентских выборов мой первый указ был направлен именно на развитие сельских территорий. В ближайшие пять лет Правительство приложит максимум усилий для решения этой задачи.

Аул – золотая колыбель нашего народа, взрастившая многих выдающихся деятелей, которые внесли большой вклад в развитие страны. Для поступательного прогресса нации нам необходимо основательно взяться за улучшение состояния сельских школ. Эта комплексная работа должна проводиться в рамках проекта «Ауыл – ел бесігі». Важно на соответствующем уровне вести строительство, реконструкцию и оснащение сельских школ всем необходимым оборудованием.

Одна из часто поднимаемых тем в обществе касается государственного языка. Вновь выскажу свою позицию по данному вопросу.

В нашей стране реализуется взвешенная языковая политика. Для представителей различных этносов созданы благоприятные условия для использования своего родного языка. Такой подход не изменится. Это один из ключевых факторов внутренней стабильности.

Я уделяю приоритетное внимание развитию государственного языка. Сферы применения казахского языка последовательно расширяются. Сейчас нет никаких оснований беспокоиться о том, что он не развивается. Для дальнейшего усиления роли государственного языка в будущем мы примем и другие значимые меры.

Некоторые люди используют языковой вопрос в своих политических целях, намеренно пытаясь расколоть наше общество. В конечном счете, подобные деструктивные необдуманные действия вредят безопасности нашего государства. Об этом нужно говорить открыто, потому что в нашем геополитическом окружении языковая проблематика при определенных условиях может стать инструментом разобщения.

Если посмотреть на нынешнее состояние государственного языка, то оно гораздо лучше прежнего. Для дальнейшего развития государственного языка нам необходимо отходить от непродуктивных споров, пустословия и фокусироваться на конкретных действиях. Только так мы достигнем успеха.

В настоящее время казахский язык становится языком креативной индустрии. К примеру, был осуществлен казахский дубляж такого широко известного фильма, как «Аватар».

Наши молодые таланты прославляют Казахстан на весь мир, популяризируя, продвигая казахский язык своим искусством, упорным трудом и реальными делами. Это осознанный выбор нашей молодежи.

Казахский язык – символ нашей гражданской идентичности и нашего духовного единства.

Помимо повседневного средства общения, мы должны превратить его в язык науки и образования. Об этом уже не раз говорилось. К решению этой важнейшей задачи следует подходить взвешенно и прагматично без какой-либо шумихи и популизма. Это задача всего общества.

Казахский язык будет поступательно развиваться, выступая главным фактором консолидации всего нашего народа. В этом не должно быть никаких сомнений.

Самое главное, что наши приоритеты в языковой сфере предельно ясны и понятны для всех.

Наряду с этим мы будем всесторонне развивать отношения и укреплять духовные связи с нашими соотечественниками – қандасами. Этот вопрос на моем личном контроле.

Последовательно решая все поставленные задачи, мы достигнем своих целей.

Мы уже приняли целый ряд мер, направленных на обновление государственного аппарата. Задача состоит в том, чтобы усилить самоуправление на местах, дать больше самостоятельности государственным служащим.

Кроме того, проведены выборы районных и сельских акимов. Избрание в областные маслихаты проводится по смешанной системе, а в районные – исключительно по одномаднным округам.

Впереди большая работа, на завершение которой потребуется время. Главное – изменить сознание представителей государственного аппарата.

Они должны приходить на работу с полной решимостью служить народу и стране, а не для получения ложного авторитета среди своих родственников и в обществе. В этом заключается понятие «Адал азамат».

В последнее время я провел большие кадровые изменения в государственном аппарате. При этом не была допущена кампанейщина и тотальная чистка рядов госслужащих, прежде всего высокого уровня. Учитывались их деловые качества и опыт. В то же время, ряд важных министерств возглавили молодые и способные люди. Возможно, им не хватает опыта, в том числе жизненного, но это дело наживное. Главное, они обладают необходимыми знаниями и желанием честно трудиться на благо нашей страны.

Процесс обновления управленческого звена будет продолжаться.

Мое кредо состоит в том, что министры, акимы и другие государственные служащие должны сочетать в себе два основных качества – профессионализм и патриотизм. Их личная преданность Главе государства меня не интересует. Не нужно восхвалять Президента, гораздо важнее честно и добросовестно работать, чтобы заслужить доверие и уважение граждан. Это касается всех государственных служащих.

Я уже говорил о том, что в результате проведенных реформ Президент в Казахстане становится государственным управленцем, менеджером, с которым народ заключает контракт на семилетний срок, обозначенный в Конституции.

Президент – не сакральная фигура, которая стоит выше народа. В то же время, в нашем обществе должно быть уважительное отношение к Главе государства и лицам, занимающим руководящие государственные посты. Политически зрелые, ответственные граждане должны помогать им полезными советами и конкретными предложениями. Таким образом у нас сформируется высокая политическая культура, свойственная цивилизованным странам.

В этом и состоит основная задача Национального курултая.

Именно в рамках этой площадки должны разрабатываться обоснованные предложения, касающиеся развития страны.

Если мы будем едины, мы покорим любые вершины.

Все представленные мною инициативы составляют лишь малую часть той большой работы, которую нам предстоит выполнить.

Для успешного продвижения новой идеологической повестки потребуется консолидация усилий государственного аппарата, ученых, экспертов, журналистов, представителей гражданского сектора.

Администрация Президента подготовит соответствующий план работы и будет держать эти вопросы на особом контроле.

На долю нашего поколения выпала ответственная миссия – построить Справедливый Казахстан.

Каждый из нас способен внести свою лепту, последовательно следуя принципам деятельного патриотизма и осознанной гражданственности, шаг за шагом стремясь к идеалам «Адал азамат».

Я рассматриваю Национальный курултай не просто как диалоговую площадку, а оплот нации и авангард культурно-духовного прогресса страны. На заседаниях Национального курултая будут рассматриваться вопросы формирования новой общественной этики и новой парадигмы развития. Это не сиюминутный процесс, а кропотливая ежедневная работа.

Глубоко убежден, что созидательное партнерство государства и общества пробудит в нашей нации энергию перемен и мы сможем достигнуть поставленных целей, превратив предстоящее десятилетие в эпоху небывалого подъема нашей страны.

 

Как вы знаете, в настоящее время работает Государственная комиссия, в задачи которой входит полная реабилитация жертв политических репрессий. В рамках этой деятельности изучается множество архивных материалов, открываются неизвестные ранее сведения.

Недавно среди таких документов было обнаружено произведение, автором которого указан Жусипбек Аймаутов. Это подтверждают два источника. Есть основания считать, что найденное стихотворение является неотъемлемой частью интеллектуального наследия деятелей движения Алаш.

В нем говорится о том, что дух нашей нации никогда не угаснет. И действительно, духовный стержень нашего народа всегда был непоколебим. Любые трудности и испытания, напротив, делали нас еще сильнее.

Дух Алаша и казахское государство неразделимы, они будут вместе существовать в вечности.

Сформировав новое качество нации, мы усилим свою роль в мире. Будучи ответственными гражданами своей страны, мы вместе построим Справедливый Казахстан.

 

В завершение хочу поделиться с вами еще одной новостью, которая поднимет дух нашего народа. Найден Коран, подаренный Кенесары хану знаменитым Маралом ишаном. Это знаковое событие в духовной жизни нашей страны.

Марал ишан был широко известен в народе. Он был верным соратником Кенесары хана, занимающего особое место в нашей истории.

В течение двух столетий этот Коран передавался из рук в руки и в конечном счете был вывезен за границу. Благодаря помощи неравнодушных людей, меценатов мы вернули его в Казахстан.

В Коране имеются оттиски печатей Марала ишана и Кенесары хана. Реликвия прошла тщательную и всестороннюю экспертизу отечественных и зарубежных ученых. Полученные результаты подтверждают принадлежность Корана Маралу ишану и факт его передачи Кенесары хану.

Любая цивилизованная страна с особым трепетом относится к своему историческому наследию, которое всячески оберегается и выставляется в музеях, других специальных учреждениях. Мы также должны почитать и бережно хранить наследие предков.

В ближайшее время этот Коран будет передан Духовному управлению мусульман Казахстана.

Эта реликвия – наше общенациональное достояние. Необходимо, чтобы столь ценный духовный артефакт был в священном для нашего народа месте. Поэтому считаю, что после того как Коран приведут в надлежащее состояние, он должен находиться в мавзолее Ходжи Ахмеда Яссауи.

В свое время наш народ в возвращении Тайказана увидел доброе предзнаменование. И спустя непродолжительный период Казахстан стал независимым государством. Думаю, что возвращение в страну Корана, который был у Кенесары хана, также будет добрым знаком.

Давайте все вместе пожелаем, чтобы это событие стало началом новой эпохи в истории Казахстана.

На этом второе заседание Национального курултая завершено.

В прошлом году мы с вами встречались в Улытау, в этом году – в священном Туркестане.

Атырауская область еще один регион нашей страны, занимающий особое место в национальной истории. Там, в знаменитом Сарайшыке, в свое время располагались ставки многих наших ханов.

Поэтому предлагаю провести следующее заседание Национального курултая в этом регионе.

Пусть в нашей стране всегда будет единство, согласие и процветание!

Желаю всем благополучия!