Құқық бұзушылықтың алдын алудағы отбасы мен отбасы тәрбиесінің рөлі/Роль семьи и семейного воспитания в профилактике правонарушений

          Бүгін біз көптеген ата-аналарды не толғандыратыны туралы сөйлесетін боламыз - балаңызды қазіргі әлемнің барлық азғырулары мен қауіп-қатерлерінен, қоғамға жат әрекеттерден, теріс қылықтардан, құқық бұзушылықтардан қалай қорғау керек.

              Бірақ мұның бәрі кенеттен бола бермейді!

              Біз, ата-аналар, балалар мен жасөспірімдердің мінез-құлқындағы дер кезінде байқалған ауытқулар және дұрыс ұйымдастырылған көмек өсіп келе жатқан тұлғаның құқық бұзушылық пен қылмысқа әкелетін деформациясының алдын алуда маңызды рөл атқаратынын есте ұстауымыз керек.

             Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу – кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздығына, құқық бұзушылықтарына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауға және жоюға бағытталған шаралар жүйесі.

             Жасөспірімнің дүниені қалай көретіні, нені толғандыратыны, таңғалдыратыны, қамқорлығы, түрткілері, жанашырлық пен менсінбеушілік, сүйіспеншілік пен жек көрушілік сезімдерін оятатыны ата-анасына байланысты. Балалардың толық дамуы үшін ата-аналармен байланыс қажет. Тәрбиенің басты факторы ата-ананың баланың жеке басының қалыптасуына тұрақты ықпалы болды және болып қала береді. Егер бала өмірінің қандай да бір кезеңінде оған тәрбиелік ықпалы жойылса немесе әлсіресе, жасөспірім тұлғасының деформациясы моральдық жағынан да, құқықтық жағынан да болады.

            Балалармен адамгершілік-құқықтық тақырыптарға арналған фильмдерді, кітаптарды, телебағдарламаларды талқылау барысында ата-аналардың балаларында парыз, жауапкершілік сезімін қалыптастыру өте маңызды.

           Жауапкершілік – өзінің іс-әрекеті, іс-әрекеті үшін жауап беру, олар үшін жауап беру қажеттілігі, міндеттілігі. «Мен білмедім», «ойлаған жоқпын», «қаламадым» - бұл құқық бұзушы жасөспірімдерден естуге болатын сөз тіркестері, бірақ бұл олардың істеген істерін ақтау немесе тіпті түсіндіру емес.

Кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеу мен оқытудың құқықтық негізін Отбасы кодексінің тиісті нормалары құрайды. Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге, олардың денсаулығына, физикалық, психикалық, рухани және адамгершілік дамуына қамқорлық жасауға құқығы ғана емес, сонымен қатар міндетті екендігі туралы ережені бекіту принципті маңызды болып табылады.

          Осыған орай, Отбасы кодексінде ата-ананың баланы тәрбиелеу мен дамытуға жауапкершілігі белгіленгені әбден орынды, бұл да өнердің талаптарына сай келеді. БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясының 18 және 27 тармақтары. Атап айтқанда, балаларды тәрбиелеу міндеттерін орындамағаны үшін ата-аналар әртүрлі құқықтық жауапкершілікке тартылуы мүмкін: әкімшілік, отбасылық-құқықтық, қылмыстық.

           Балалардың моральдық-педагогикалық немқұрайлылығының маңызды көздерінің бірі - отбасында қалыптасқан жағымсыз қарым-қатынастар. Шиеленісті психологиялық атмосфера, отбасындағы жиі немесе ұзаққа созылған қақтығыстар балаға кері әсер етеді. Бұл жағдайда балалар сыртқы әсерлерге оңай бейімделеді, өйткені олар ішкі шиеленісті босатуға тырысады. Ата-ана мен отбасының басқа мүшелерінің арасындағы келіспеушіліктер балаларда девиантты мінез-құлықтың дамуымен тығыз байланысты.

            Балалардағы девиантты мінез-құлық кезеңдері:

         - мақұлданбаған мінез-құлық – балалар мен жасөспірімдердің көпшілігінде анда-санда байқалатын, еркелікпен, бұзақылықпен, бағынбаушылықпен, мазасызданумен, қыңырлықпен байланысты мінез-құлық;

         - айыпты мінез-құлық - басқалардың, мұғалімдердің, ата-аналардың айыптауын тудыратын мінез-құлық (тәртіптің эпизодтық бұзылуы, дөрекілік, дөрекілік, арсыздық, арамдық жағдайлары);

         - девианттық мінез-құлық – жүйелі немесе әдетке айналған моральдық теріс әрекеттер мен әрекеттер (алаяқтық, алаяқтық, екіжүзділік, өзімшілдік, жанжал, агрессивтілік, ұрлық, т.б.);

         - қылмысқа дейінгі мінез-құлық - қылмыстық және деструктивті мінез-құлық негіздерін (қоғамдағы адамдардың мінез-құлқы мен қарым-қатынасын реттейтін нормаларды эпизодтық қасақана бұзу, бұзақылық, ұрып-соғу, бопсалау, алкогольді ішу, тәртіп пен жалпы қабылданған ережелерді қасақана бұзу) мінез-құлық және т.б.);

        - заңсыз немесе қылмыстық мінез-құлық – әртүрлі құқық бұзушылықтар мен қылмыстармен байланысты мінез-құлық.

          Отбасы – бала өміріндегі бірінші ұжым. Ал балаларының бақуатты болуы үшін ата-ананың бақуатты болуы шарт, «Бала көргенді үйінде соны ілер» деп бекер айтпаған. Бала өсу кезеңінде дөрекілікпен де, қатыгездікпен де кездеседі, бірақ отбасында өзара түсіністік пен қолдау болмаған кезде, өзін жақсы жағынан көрсету әрекеттері сәтсіздікке ұшырап, оларды табады. жанашырлық, ең жақын адамдардың жауабы. Отбасы көптеген жасөспірімдер үшін олардың жанын күйзелтетін және деформациялайтын факторға айналады.

          «Қиын жеткіншектер» де ата-анасы баласының ішкі дүниесіне немқұрайлы қарайтын сырттай бақуатты отбасыларда өседі. Құқық бұзушылық жасаған жасөспірімдердің үштен екісінен астамы формальды толық отбасында, материалдық және тұрмыстық жағдайы қалыпты отбасында тәрбиеленді.

          Осылайша, шешуші нәрсе отбасының құрамы емес, оның мүшелерінің арасындағы қарым-қатынастар. Бұл қиын жасөспірімдердің пайда болуының маңызды себептерінің бірі - отбасындағы дисфункционалды қарым-қатынастар, ата-ананың жағымсыз үлгісі. Мұндай отбасылардағы балалардың жағдайы өте қиын, олардың жеке басы мұнда үнемі бұзылып отырады. Ал жасөспірімдердің агрессивтілігі өзін-өзі қорғаудың бір түрі ретінде жиі кездеседі.

             Көптеген ата-аналар оларды кейінірек, ұлы немесе қызы мектепке барғанда тәрбиелейтініне сенеді, бірақ әзірге олар жүгіріп, ойнап, көңіл көтерсін. Сонымен қымбат уақыт босқа кетеді. Кейде ата-аналар мына логиканы ұстанады: отбасым, балаларым, мен оларды өз қалауымша, қолымнан келгенше тәрбиелеймін.

          Бірақ болашақ азамат, қоғам мүшесі өсіп келе жатқандықтан, тәрбие жеке мәселе бола алмайды. Ендеше, тәрбие жеке басының емес, қоғамдық іс деген ұстанымды ұстанатын ата-аналар дұрыс тәрбие береді. Отбасы ерлі-зайыптылардың бәрін алмастырмайды. Оларға сүйікті жұмыс, достар, жұмыс тобы керек. Отбасы да баланың бәрін алмастыра алмайды. Оған достар, құрдастар командасы, сыртқы әлеммен байланыс қажет. Ал адамдар арасында өмір бойы баланы тәрбиелейтін - отбасы.

Сегодня мы поговорим о том, что волнует многих  родителей –  как уберечь своего ребенка от всевозможных соблазнов и опасностей современного мира, от совершения неблаговидных, асоциальных поступков, проступков, правонарушений.

В последнее время  насилие, жестокость, агрессивность, вандализм, терроризм стали  одной из особенностей современной социальной жизни. Стали обыденностью факты насилия и жестокости, которые происходят в подростковой среде. Они  поражают цинизмом, дерзостью, стремлением демонстрировать свою жестокость в социальных сетях. Преступность подростков – не абстрактные факты, а реальные судьбы конкретных мальчишек и девчонок, которые, подрастая, превращались в маленьких преступников, хладнокровно уничтожающих кошек и собак,    жестоко обижающих своих друзей, близких, знакомых и незнакомых. Но ведь все это происходит не вдруг! 

Нам, родителям,  необходимо помнить, что вовремя замеченные отклонения в поведении детей и подростков и правильно организованная помощь могут сыграть важную роль в предотвращении деформации личности растущего человека, которая приводит к правонарушениям и преступлениям.

Профилактика правонарушений несовершеннолетних – это система мер, направленных на выявление и устранение причин и условий, способствующих безнадзорности, правонарушениям несовершеннолетних.

От родителей зависит то, каким видит мир подросток, что его волнует, удивляет, заботит, трогает, пробуждает сочувствие и презрение, любовь и ненависть. Контакт с родителями необходим взрослеющим детям для их полноценного развития. Основным фактором в воспитании было и остается постоянное влияние родителей на формирование личности ребенка. Если же в какой-то период жизни ребенка воспитательное воздействие на него было утрачено или ослаблено, то деформации личности подростка будут происходить как в моральном, так и в правовом плане.

Во время обсуждения с детьми  фильмов, книг, телепередач, посвящённых нравственно-правовым вопросам,  очень важно родителям  формировать в детях чувство долга и ответственности.

Ответственность – необходимость, обязанность отвечать за свои действия, поступки, быть ответственным за них. «Не знал», «не думал», «не хотел» – те фразы, которые можно слышать от подростков – правонарушителей, но это не оправдание и даже не объяснение содеянного.

Правовой основой воспитания и образования несовершеннолетних детей являются соответствующие нормы Семейного кодекса. Принципиальное значение имеет закрепление в положение о том, что родители не только имеют право, но и обязаны воспитывать своих детей, заботится об их здоровье, физическом, психическом, духовном и нравственном развитии.

В этой связи вполне обоснованно установление Семейным кодексом ответственности родителей за воспитание и развитие ребенка, что соответствует и требованиям ст. 18 и 27 Конвенции ООН о правах ребенка. В частности, за неисполнение обязанностей по воспитанию детей родители могут быть привлечены к различным видам юридической ответственности: административной, семейно-правовой, уголовной.

Одним из  важнейших источников нравственной и педагогической запущенности детей  являются те негативные отношения, которые сложились в семье. Напряжённая психологическая атмосфера, частые или затяжные конфликты в  семье отрицательно действуют на ребёнка. В таком состоянии дети легче поддаются внешним влияниям, так как стремятся к разрядке внутреннего напряжения. Разногласия между родителями и другими членами семьи тесно связаны с развитием у детей склонности к  отклоняющемуся поведению.

                          Стадии отклоняющегося поведения детей

– неодобряемое поведение – поведение, эпизодически наблюдаемое у большинства детей и подростков, связанное с шалостями, озорством, непослушанием, непоседливостью, упрямством;

– порицаемое поведение – поведение, вызывающее осуждение окружающих, педагогов, родителей (эпизодические нарушения дисциплины, случаи драчливости, грубости, дерзости, нечестности);

–девиантное поведение – нравственно отрицательные действия и поступки (лживость, притворство, лицемерие, эгоизм, конфликтность, агрессивность, воровство и т.д.), принявшие характер систематических или привычных;

– предпреступное поведение – поведение, несущее в себе зачатки криминального и деструктивного поведения (эпизодические умышленные нарушения норм, регулирующих поведение и взаимоотношения людей в обществе, хулиганство, избиения, вымогательство, распитие спиртных напитков, злостные нарушения дисциплины и общепринятых правил поведения и т. д.);

– противоправное или преступное поведение – поведение, связанное с различными правонарушениями и преступлениями.

Семья – это первый коллектив в жизни ребенка. И для того, чтобы были благополучными дети, должны быть благополучными родители, недаром говорят: «Ребенок учится тому, что видит у себя в дому». В период  взросления ребёнок встречает и грубость, и жестокость, но только тогда их усваивает, им подражает, когда в семье отсутствует взаимопонимание, поддержка, когда терпят провал попытки утвердить себя с положительной стороны и найти сочувствие, отклик у самых близких людей. Семья превращается для многих подростков в фактор, травмирующий и деформирующий их души.

 «Трудные подростки» вырастают и в тех внешне благополучных семьях, где родители равнодушны к внутреннему миру своих детей. Более двух третей подростков, совершивших правонарушения, воспитывались в формально полной семье, в семье с нормальными материальными и жилищными условиями.

Таким образом, решающим является не состав семьи, а те взаимоотношения, которые складываются между ее членами. Именно неблагополучные взаимоотношения в семье, отрицательный пример родителей являются одной из важнейших причин появления трудных подростков. Положение детей в таких семьях исключительно тяжелое, их личность здесь постоянно ущемляется. И агрессивность подростков возникает зачастую как своеобразная форма самозащиты.

Многие родители считают, что воспитывать будут позже, когда сын или дочь пойдёт в школу, а пока пусть бегает, играет,  получает удовольствия. И поэтому упускают драгоценное время. Иногда родители следуют такой логике: моя семья, мои дети, я воспитываю их, как хочу и как могу.

Но воспитание не может быть делом личным, так как растёт будущий гражданин, член общества. Поэтому правильно воспитывают те родители, которые придерживаются позиции: воспитание не личное, а общественное дело. Супругам семья не заменит всё. Им необходимы любимая работа, друзья, трудовой коллектив. Ребёнку семья тоже не заменит всего. Ему нужны друзья, коллектив сверстников, общение с окружающим миром. И для жизни среди людей воспитывает ребёнка именно семья.